Коллеги - педагогический журнал Казахстана
Учительские университеты
| Главная » Статьи » В помощь учителю » Химия |
Шығыс Қазақстан аймағында өндірілетін қоңыр көмірдің өсімдік майын тазалауда қолданылуын тиімділігін зерттеу
| 1.4.3. ОРГАНОЛЕПТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР Күнбағыс майына қойылатын сапа талаптары Тазартылған күнбағыс майы Көрсеткіш Мінездеме, норма Мөлдірлігі Мөлдір тұнбасыз Иісі мен дәмі Иіссіз, дәмсіз Түс саны, йод мг, көп емес 10 Қышқылдық саны, мгКОН/г, көп емес 0,40 Майсыз қоспалардың салмақ бөлігі, %, көп емес Жоқ Фосфорлық заттардың салмақ бөлігі, %, көп емес: Стеароолеолецитинпен санағанда Жоқ P2O5 санағанда Жоқ Сабын (сапалық сынама) Жоқ Дымқыл және ұшатын заттардың салмақ бөлігі, %, көп емес 0,10 Сірінді майдың жарқылдау температурасы, °С төмен емес Нормаланбайды Тотық саны, белсенді оттегінің ммоль/кг, көп емес 10,0 ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ КЕНДІРЛІК КӨМІР – ЖАНҒЫШ ТАҚТАТАС КЕН ОРНЫНАН АЛЫНҒАН ҚОҢЫР КӨМІРДІҢ ФИЗИКА-ХИМИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ҚҰРАМЫН АНЫҚТАУ. Қоңыр көмір пайдалы қазынды. Геологиялық жасы, құрамы, жанғыштығы жөнінен шымтезек пен тас көмір аралығынан орын алады. Шымтезектен тығыздығының жоғарылығымен, ал тас көмірден түрлі реңді қоңыр, қоңырқай түстерімен ажыратылады. Ауада ұсақ бөлшектерге үгілетін қоңыр көмір гумин қышқылды, су тартқыш және ылғалы мол келеді. Жанатын массасында көміртек 55 – 78%, сутек 4 – 6,5%, оттек 15 – 30%, шайыр 5 – 20%, ұшпа заттар болады, 5400 – 7400 ккал/кг жылу бөле жанады. Қоңыр көмірді (сорбентті) адам баласы көптеген жүз жылдық бойы қолданды. XVIII ғасырдың өзінде көмірдің әр түрлі сұйықтықтарды тазалауға және кейбір газдарды сіңіруге деген қабілеттілігі ашылды. Ерітінділердің адсорбциясын ең бірінші 1785 жылы орыс академигі Г.Е.Ловиц көрсеткен болатын. Ол сұйық ортада көмірмен адсорбция құбылысын толығыменен зерттеді. Кейін көмірді фармацетикалық препараттарды, спирттерді, шараптарды, органикалық қосылыстарды тазалау үшін қолдануға ұсынды. Генетикалық белгілеріне қарай қоңыр көмір тығыз және борпылдақ (лигниттер) болып бөлінеді. Өнеркәсіптік жіктемеде табиғи ылғалдылығы бойынша қоңыр көмір 1Б, 2Б, 3Б сатыларына бөлінеді. Сыртқы белгілері бойынша қоңыр көмір жер сияқты қопсымалы және тығыз түрлерге ажыратылады. Сыну коэффициенті 1,60 – 1,72 аралығында, органикалық массасының меншікті салмағы 1,34 – 1,60. Спирт-бензол экстрактының өнімділігі 3 – 20%, бастапқы шайыр шығымы 5 – 20%. Қоңыр көмірдің адсорбция шамасы жоғары және газ сыйымдылығы мол. Қоңыр көмір генетикалық топтарға, кластарға және петрограф типтерге бөлінеді. Қазба көмірлердің көмірлену дәрежесі тұрғысынан жүйеленген тізбегінің ең бастапқы, яғни шымтезек пен тас көмір аралығындағы мүшесі; көмірлену дәрежесі нөлге тең, алайда шымтезектерден біршама каттылығымен ерекшеленеді; қоңыр немесе қоңырқай реңді қара түстерге боялған. Көмірлердің халықаралық жүйесіне сәйкес, қоңыр көмір мен тас көмірдің аралығындағы шекара оның ылғалды күлсіз массасының жану жылуы 5700 ккал/кг шамасында болуына сәйкес келеді деп есептеледі; қоңыр көмірлердің орташа жану жылуы 6500—7200 ккал/кг, қоңыр көмір әр түрлі геологиялық кезеңдерде қалыптасқан. Қазақстан аумағында негізінен юра кезеңінің қоңыр көмір алаптары мен кен орындары (Майкөбен, Торғай, Қарағанды, Ленгер, Боралдай, т.б.) көп.Әр жердегі қоңыр көмір физикалық, химиялық, техникалық құрамы жағынан әр түрлі болатыны белгілі. Көмірдің жоғары күлділігі және күкірттің мол болуы оның технологиялық өңдеуін қиындатады. Біздің зерттеу жұмысымыздың нысаны ретінде Зайсанда өндірілетін, яғни Кендірлік көмір – жанғыш тақтатас кен орнынан алынған қоңыр көмір алынады. Кен орны 1874 жылы ашылған. 1920 жылы барлау жұмыстары жүргізілді. Кен орны солтүстік батыс бағытта синклиналь, қатпар жасай орналасқан. Көмір қабаттары ортаңғы – жоғары карбон (Кендірлік свитасы), жоғары Пермь (Аққалқан свитасы) және жоғары триас (Толағай свитасы) кезеңдері түзілімімен байланысты. Кендірлік свитасында бір көмір (қалыңдығы 2,1-2,7 м) және екі жанғыш тақтатас қабаттары анықталған. Аққалқан свитасында 50 шақты көмір қабаттары (жиынтық қалыңдығы 19 м) анықталған, олардың ірілерінің қалыңдығы 0,6 – 1,6 м-ден 5,1м-ге дейін. Толағай свитасы синклинальдің ортаңғы бөлігін толтырады, оның құрамында 48 қоңыр көмір қабаты бар, олардың 16 – сының қалыңдығы 0,6 -7,2 м. Қоңыр көмірдің 600 м –ге дейінгі қоры 1033 млн.т. Қазір кен орнындағы шағын ашық кеніштерде жергілікті тұтынушылардың қажетін өтейтін мөлшерде отын өндірілуде [8,11]. Сурет 1 – қоңыр көмірдің үлгісінің ИК–спектрі Көмірдің құрамында көміртек, кремний оксиді, алюминий оксиді бары анықталған. Ал күлдің құрамында жанғыш заттарсыз негізінен кремний оксиді мен алюминий оксиді негізгі құрам бөлікті құрайтындығы анықталды. Сол сияқты бастапқы көмір үлгісі мен активтелген көмірдің рентгеноқұрылымдық анализі жасалды. Интенсивтік мөлшеріне қарай активтелген көмірдегі көміртегінің массалық үлесі жоғары екендігін көруге болады. Төмендегі 2 суретте бастапқы көмір мен белсендірілген көмір үлгілерінің салыстырмалы сипаттамасы берілген. Сурет 1 Бастапқы көмір үлгісі мен активтелген көмірдің рентгеноқұрылымдық талдауының салыстырмалы сипаттамасы Бастапқы көмірдің ылғалдылығын анықтау әдістемесі Аналитикалық үлгiнi араластырып 0,0002 г дәлдiкпен 1±0,1 г көмiр өлшендiсiн алдын-ала салмағы өлшенген стакандарға салады. Көмiр өлшендiсi бар стакандарды 105-1100С дейiн алдын-ала қыздырылған кептiргiш шкафқа салып, сол температурада көмірдің салмағы тұрақты болғанға дейін кептіреді. Көмiрдiң аналитикалық үлгiсiндегi ылғалдың массалық үлесiн (%) мына формуламен есептейдi: Wα=G1×100/G мұндағы G1–кептiргендегi масса шығыны, г; G – көмір өлшендiсi, г. Көмiрдiң күлдiлiгiн анықтау әдiстемесi: Көмiрдiң күлдiлiгiн анықтау үшiн көмiр өлшендiсi муфель пешiнде жанып, күл қалдығы 800-830 0С қыздырылады. Ол үшiн аналитикалық үлгiден 0,0002 г дәлдiкпен 1±0,1 г көмiр өлшендiсiн алдын-ала салмағы өлшенген фарфор қайықшаларға салады. Аналитикалық өлшендiде бөлшектiң iрiлiгi 0,2 мм-ден ірі болмауы керек. Күл қалдығын қыздыру уақыты 1,5 сағат. Содан кейiн күл қалдығы бар қайықшаны муфельден шығарып, эксикаторда бөлме температурасына дейiн суытып өлшейдi /9/. Зерттелетiн көмiрдiң аналитикалық үлгiсiндегі күлдiлiкті мына формуламен есептейдi: Аα = (m3- m1) *100/ (m2- m1) Мұндағы m1 - қайықшаның массасы, г; m2- өлшендiсi барқайықшасының массасы, г; m3- қыздырылғаннан кейiнгi күлдi қалдығы бар қайықшаның массасы, Кесте 6: Кендірлік кен орнынан алынған қоңыр көмірдің техникалық зерттеуі: Сипаттама Қоңыр көмір Аналитикалық үлгінің ылғалдылығы (WА,  7,97±0,98 Құрғақ жағдайдағы күлділігі (Аd, 38,77±1,12 Ұшқыш заттар (Vdaf, 33,3±1,24 Битум құрамы в масс.% 0,60±0,02 Құрғақ жағдайдағы көміртек (Сdaf, 64,6 Құрғақ жағдайдағы сутек (Нdaf, 39,0 Құрғақ жағдайдағы күкірт (Sdaf, 0,2 Атом арақатынасы Н/С 3:3 Кесте 7: Кендірлік кен орнынан алынған қоңыр көмірдің құрамындағы минералды бөлшектер мен микроэлемент саны: Элемент Құрамы Pb мг\кг 23 Zn мг\кг 63 Cu мг\кг 38 Ni мг\кг 35 Co мг\кг 8 Fe2O3 % 2.097 MnO мг\кг 204 Cr мг\кг 83 V мг\кг 103 TiO2 % 0.4438 As мг\кг 10 Алынған мәліметтер Кендірлік кен орнынан алынған қоңыр көмірде битум құрамы аз,ылғалдылығы төмен және сорбент ретінде қолдануға болатындығы аңықталды. Инфрақызыл спектр химиялық қосылыстардың құрылысы жайлы нақты мәлімет береді. Әдістің тиімділігі функциональды құрылымы жайлы мәліметті толық болуы және қосымша фракциялаусыз анализ жасауға мүмкіндік беруі.Бұл көмірдің микромолекула мацералінің құрылымы жайлы сенімді мәлімет алуға жағдай туғызады. Біздің жұмысымызда негізгі қоңыр көмірдің ИК спектрі көрсетілген.Спектр 4000-400 см-1 жұтылу аймағында тіркелді. 1.қоңыр көмір 2. активтелген қоңыр көмір Сурет 2 – қоңыр көмірдің үлгілерінің ИК–спектрі Яғни, біз зерттеу жұмысымызда Кендірлік кен орнының көмірі күлділігі төмен.Қазақстанда, соның ішінде кенді Алтай өңірінде тас көмір мен қоңыр көмірдің аса үлкен кен орындары бар. Әсіресе, жоғарыда атап өткен Зайсан қаласынан 60 км оңтүстік шығысқа қарай созылып жатқан Кендірлік тақтатас кен орны, Сарыбұлақ қоңыр көмір бассейні, Өскеменнен 25 км солтүстікке қарай орналасқан Белокаменка көмір кен орны, Семейдегі Юбилейный деп аталатын жартылай тас көмір кен орындарын айтуымызға болады. Кендірлік кен орнының көмір қоры 1600 млн. тоннамен, ал жанғыш сланец 500 млн. тоннамен есептеледі. 1894 -1930 жылдар аралығында Кендірлік кен орнында карьерлік және ашық жолмен көмір және сланец өндіріліп, смола алу жұмыстары жүргізілген. Кеңес одағы кезінде осы Кендірлік кен орнында сланец өңдейтін зауыт ашу мәселесі қолға алынбақышы болғаны белгілі, кен орнының темір жолдан алыстығы және қаржыландыру жоқтығы сылтауратылып бұл жоспар жүзеге аспай қалған. Кендірлік кен орны негізінде сланец айдайтын зауыттан басқа, пластмасса, лак, бояу, ихтиол, жуғыш заттар, азотты органикалық тыңайтқыштар, қамысты-цементті блоктар мен плиталар өндіретін өндіріс орындарын салуға болады[1]. ГОСТ 52110 -03 (қышқылдану саны) 250 миллилитрлік өлшегіш колбаға 3-5 миллилитр өлшенді құйып, 50 миллилитр эфирлі спирттін қосындысын құюмыз. Араластырып, бірнеше тамшы фенолфталеин ерітіндісімен ашық қызғылт түс болғанға дейін титрлейді. Есептеу нәтижесі: 5.611–1см3 молярлы концентрациясындағы КОН ерітіндісінің массасы, с=0.1 моль\дм3 К– КОН ерітіндісінің концентрациясы , моль\дм3 VKOH –ерітіндінің көлемі Vөлш– зерттелетін өлшенді көлемі Кесте-8. Зерттеу нәтижесінде қышқылдану санын анықтауға кеткен КОН ерітіндісінің көлемі Зерттелетін үлгі түрі Vөлш,мл V1 ,мл V2 ,мл V3,мл Тазартылмаған күнбағыс майы 5 0,6 0,58 0,6 Қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы 5 0,42 0,47 0,42 Активтелген қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы 5 0,3 0,27 0,3 АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ. күнбағыс майы 5 0,2 0,25 0,2 Тазартылмаған күнбағыс майы: Зерттеу нәтижесінде қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы: Зерттеу нәтижесінде активтелген қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы: х_1=(5.611г*0.3мл*0.1моль\〖дм〗^3)/5мл=0.033 х_2=(5.611г*0.27мл*0.1моль\〖дм〗^3)/5мл=0.03 х_3=(5.611г*0.3мл*0.1моль\〖дм〗^3)/5мл=0.033 АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ. күнбағыс майы Сурет 3. Қышқылдану санын анықтау қорытындысы Гост 26593-85 (тотығу саны) Үлгіні өлшеп алып үстіне 10 мл хлорофром құйып жылдам ерітеді. Содан кейін 15 мл сірке қышқылын құйып 1 мл, каллий иодидін ерітіндісін қосып, колбанын бетін жауып, араластырып,қараңғы жерге 5 мин-қа қою. Содан соң 75 мл дистиллденген су қосып, араластыру, күлгін көк түс болғанға дейін крахмал ерітіндісін қосамыз.Бөлінген йодты натрийтиосульфатымен 5 сек ішінде ақшыл түс болғанға дейін титрлейді. VNa2S2O3- өлшеуге кеткен натрий тиольсульфатының көлемі,мл Vөлш– зерттелетін өлшенді көлемі,мл 1000- миллимольді киллограмға ауыстыру коэфициенті. Кесте-9. Зерттеу нәтижесінде қышқылдану санын анықтауға кеткен натрий тиольсульфатының көлемі Зерттелетін үлгі түрі Vөлш,мл V1 ,мл V2 ,мл V3,мл Тазартылмаған күнбағыс майы 5 3,6 3,5 3,6 Қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы 5 1,2 1,3 1,2 Активтелген қоңыр көмірмен тазартылған қоңыр күнбағыс майы 5 0,7 0,8 0,7 АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ.күнбағыс майы 5 0,4 0,5 0,4 Тазартылмаған күнбағыс майы: Зерттеу нәтижесінде қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы: Зерттеу нәтижесінде активтелген қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы: АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ. күнбағыс майы Алынған мәлімет нормаға сай. Стьюдент критерий бойынша есептеу Кесте-10. Зерттеу нәтижесінде қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы: № топтар Орташадан ауытқу Квадраттық ауытқу X Y 1 0.48 0.16 -0.01 -0.01 0.0001 0.0001 2 0.52 0.2 0.03 0.03 0.0009 0.0009 3 0.48 0.16 -0.01 -0.01 0.0001 0.0001 Қосынды 1.48 0.52 0.0011 0.0011 Орташасы 0.49 0.17 0.0003 0.0003 S_X^2=(0.0001+0.0009+0.0001)/3=0.0011/3=0.00036 S_y^2=(0.0001+0.0009+0.0001)/3=0.0011/3=0.00036 Жалпы жағдайда t- Стьюденттік критерий бойынша есептеу формулалары: t=((|x) ̅-(y|) ̅)/(√(m_1^2 )+√(m_2^2 )) √(m_1^2 )=(S_X^2)/n_1 √(m_1^2 )=0.00036/3=0.00012 √(m_2^2 )=(S_X^2)/n_2 √(m_2^2 )=0.00036/3=0.00012 t=|0.49-0.17|/√(0.00012+0.00012)=0.32/0.015=15.7 n=n_1+n_2 осыдан k = n – 2 k = (3+3) - 2 = 4 енді осы сан бойынша кестеден мәнін табамыз P ≤0,05 үшін 2.78 ,P ≤0,01 үшін 4.60 t > t_кесте 15.7 >2.78 , t > t_кесте 15.7 >4.60 Кесте 11. Критические значения t-критерия Стьюдента при различных уровнях значимости P Дәреже саны көрсеткіші, K P 0,05 0,01 1 12,71 63,66 2 4,30 9,92 3 3,18 5,84 4 2,78 4,60 5 2,57 4,03 Эксперимент мәнді Кесте 12. Зерттеу нәтижесінде активтелген қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы: № топтар Орташадан ауытқу Квадраттық ауытқу X Y 1 0.28 0.16 -0.01 -0.01 0.0001 0.0001 2 0.32 0.2 0.03 0.03 0.0009 0.0009 3 0.28 0.16 -0.01 -0.01 0.0001 0.0001 Қосынды 0.88 0.52 0.0011 0.0011 Орташасы 0.29 0.17 0.0003 0.0003 S_X^2=(0.0001+0.0009+0.0001)/3=0.0011/3=0.00036 S_y^2=(0.0001+0.0009+0.0001)/3=0.0011/3=0.00036 Жалпы жағдайда t- Стьюденттік критерий бойынша есептеу формулалары: t=((|x) ̅-(y|) ̅)/(√(m_1^2 )+√(m_2^2 )) √(m_1^2 )=(S_X^2)/n_1 √(m_1^2 )=0.00036/3=0.00012 √(m_2^2 )=(S_X^2)/n_2 √(m_2^2 )=0.00036/3=0.00012 t=|0.29-0.17|/√(0.00012+0.00012)=0.12/0.0154=7.79 n=n_1+n_2 осыдан k = n – 2 k = (3+3) - 2 = 4 енді осы сан бойынша кестеден мәнін табамыз P ≤0,05 үшін 2.78 , P ≤0,01 үшін 4.60 t > t_кесте 7.79 >2.78, t > t_кесте 7.79 >4.60 Кесте-13.Критические значения t-критерия Стьюдента при различных уровнях значимости P Дәреже саны көрсеткіші, K P 0,05 0,01 1 12,71 63,66 2 4,30 9,92 3 3,18 5,84 4 2,78 4,60 5 2,57 4,03 Сурет 4. Тотығу санын анықтау қорытындысы Дымқыл және ұшатын заттардың салмақ бөлігі ГОСТ 11812-66 Жұмыс барысы: Алдын-ала кептірілген тигельге 5г зерттелетін күнбағыс майын өлшеп алып, 100-103°С температурада кептіру. Ең бірінші өлшеу 20 мин кептіруден кейін өлшенеді, ал келесілері 15 мин сайын өлшенеді. Кесте 14. Дымқыл және ұшатын заттардың салмақ массасы Зерттелетін үлгі түрі Зерттелетін ерітінді қыздыруға дейінгі,г Зерттелетін ерітінді қыздырудан кейінгі,г Тазартылмаған күнбағыс майы 9,989 9,978 9,979 9,978 Қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы 9,842 9,835 9,839 9,839 Активтелген қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы 10,645 10,638 10,641 10,641 АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ.күнбағыс майы 10,726 10,725 10,724 10,725 Тазартылмаған күнбағыс майы Зерттеу нәтижесінде қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы Зерттеу нәтижесінде активтелген қоңыр көмірмен, тазартылып алынған күнбағыс майы: АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ. күнбағыс майы Сурет 5. Дымқыл және ұшатын заттардың салмақ саны анықтау қорытындысы Майды тазалау процессі кезінде ШҚО, Самар ауылыннан алынған тазартылмаған күнбағыс майының үлгісі алынды. Көлемі 100 мл өлшенді алынып, үстіне 0,5 гр сорбент салынды. Зерттеу нәтижесінде адсорбциялауға кеткен уақыт 3 күн (72 сағат) . Кесте 15. Адсорбциялаудан кейінгі көрсеткіш кестеде көрсетілген: Зерттелетін үлгі түрі Иісі Түсі Қайнау температурасы °С Тазартылмаған күнбағыс майы Күнбағыс тұқымының иісі Қоңыр 132 Қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы Жоқ Сарғыш 150 Активтелген қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы Жоқ Ашық сары 152 АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ. күнбағыс майы Жоқ Ашық сары 157 Тазалау процесінен кейін күнбағыс тұқымының иісі жоғалып, пигменттердің жоюлуына байланысты түсі ашығырақ болып, қайнау температурасы үлкейді және майлы қышқылдардың жоюлуына байланысты қышқылдану саны азайды. Алынған мәлімет қоңыр көмірмен күнбағыс майын тазалауға болатынын дәлелдейді. Осындай тазартудың басты артықшылығы қоршаған ортаға зияны және шығын аз. Кесте 16. Адсорбциялаудан кейінгі көрсеткіш Зерттелетін үлгі түрі Қышқылдық саны, мгКОН/г Тотығу саны, ммоль/кг Дымқыл және ұшатын заттардың салмақ бөлігі, %, Тазартылмаған күнбағыс майы(рафинацияланбаған) 0.067 1.44 0.22 Қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы 0.047 0.48 0.08 Активтелген қоңыр көмірмен тазартылған күнбағыс майы 0,030 0,28 0,06 АҚ Май «Маслозавод»,Өскемен қ. Күнбағыс майы 0.022 0.16 0.02 Корытынды Біз күнделікті өмірде өсімдік майын жиі қолданамыз, сол себепті өсімдік майының сапалы болуы адам организімінде үлкен рөл атқарады. Өсімдік майларында көптеген бояғыш заттар (пигменттер) болады, олар майларға ерекше дәм беріп, әр түрлі түске бояп тұрады. Тазартылмаған өсімдік майларының құрамындағы көптеген интенсивті бояулар майлардың органолептикалық көрсеткішін және тауарлық түрін төмендетеді. Тазарту процесі кезінде мұндай қосымша заттар жойылады, ол үшін көбінесе адсорбциялық рафинация әдісі қолданылады. Адсорбциялық рафинация негізгі арнайы тазалайтын химиялық заттарды (адсорбент) пайдалану арқылы жүргізіледі. Қазіргі уақытта аса жоғары сапалы әрі арзан сорбенттерге қатысты мұқтаждық мәселесі өте өткін жағдай, ол фармацевтика, тағам өнеркәсібі, атом, мұнай-газ өңдеу және алтын өндіру салаларында кеңінен сұранысқа ие. Адсорбциялық рафинация кезінде сыйымдылығы күшті адсорбенттер пайдаланады. Біздің ғылыми жұмысымызда адсорбент ретінде Зайсанның Кендірлік кен орнынан алынған қоңыр көмір алынды. Кендірлік кен орнынан алынған қоңыр көмірдің физико-химиялық қасиеттері зерттелінді. Қоңыр көмірдің күлділігі, ылғалдылығы және сыйымдылығы аңықталып, эксперимент нәтижесінде қоңыр көмірдің сорбциялық қасиеті жоғары екендігі белгілі болды. Өсімдік майын тазартуда қоңыр көмір мен активтелген көмірдің майды тазалау деңгейі салыстырылды. Өсімдік майларының қасиеті мен құндылығы зерттелініп, тазалық деңгейіне қойылатын талаптар сараланды, майдың тазалық деңгейін анықтайтын критерийлер таңдалып алынды. Майдың қышқылдық саны, тотығу саны, органолептикалық сипаттары анықталды. Тазалау процесінен кейін күнбағыс тұқымының иісі жоғалып, пигменттердің жоюлуына байланысты түсі ашығырақ болып, қайнау температурасы үлкейді және майлы қышқылдардың жоюлуына байланысты қышқылдану саны азайды. Зерттеу нәтижесінде алынған мәлімет нормаға сай екендігі, яғни алынған сорбенттер арқылы өсімдік майын тазарту мүмкіндігі дәлелденді. Осындай тазартудың басты артықшылығы , табиғи шикізат болғаннан кейін қоршаған ортаға зияны жоқ және шығын аз. Қорыта келе, зертханалық талдау нәтижелері бойынша Шығыс Қазақстан аймағында өндірілетін Кендірлік кен орнынан алынған қоңыр көмірдің өсімдік майын тазалауда қолдану тиімділігі жоғары болды. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1 . Қоқанбаев Ә.Қ. Сорбциялық құбылыстар: Оқу құралы. –//Алматы: Қазақ университеті, 2001. 22-25 бет. 2 .Рощина Т.М. Адсорбционные явления и поверхность. -М.: МГУ им. Ломоносова, Соросовский образовательный журнал, №2, 1998. - 6 с. 3 .Б. Н. Кузнецов. Синтез и применение углеродных сорбентов. –Л.: Химия, 1999. 4 .Ешова Ж.Т. Химиялық технологияның негізгі процестер мен аппараттары: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2007. -198-200 бет. 5 .Мұсабеков Қ.Б., Әбдиев Қ.Ж. Коллоидтық химияның негіздері: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2008. 95-96 бет. 6 .Фистуль В.И. Физика и химия твердого тела./ Металлургия, - Т. 1,2. 1995. 7 .Адсорбция из растворов на поверхностях твердых тел / Под ред. Парфит Г., Рочестер К. - М.: Мир, 1986. - 231с. 8. Қоқанбаев Ә.Қ. Сорбциялық құбылыстар: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2001. 41-46 бет. 9. Полубенцев А.В., Пройдаков А.Г.,Кузнецова Л.А. Интенсификация процессовожижения бурых и каменных углей методами механического воздействия// Химия винтересах устойчивого развития. 1999 г. № 7. С. 203-217. 10. Комаров В.Ш. Адсорбенты и их свойства. - М.: Наука и техника, 1977. – 248 с. 11. Грег С., Синг К. Адсорбция, удельная поверхность, пористость. / Под ред. Чмутова К.В. - М.: Мир, 1970. – 247 с. 12 . http://cаrbons.com.uа 13. Шуленов С.В. Физика углеграфитовых материалов. - М.: Металлургия, 1972. - С. 254. 14 . Багреев А.А., Ледовик А.В., Тарасенко Ю.А. Влияние пористости на кинетику активации углеродных сорбентов // Журн. Прикл. Хим. - 1998. - Т.71. -№6. - С.915-920. 15 . Пальтиель Л. Р., Зенин Г. С., Волынец Н. Ф. Физическая химия. Поверхностные явления и дисперсные системы: Учеб. пособие. – СПб. : СЗТУ, 2004. – С. 60-62. 16. Березкин В.И., Викторовский И.В., Голубев Л.В., Петрова В.Н., Хорошко Л.О. Сравнение сорбционной способности активированного угля, сажи и фуллеренов на примере хлорорганических соединений // Письма в ЖТФ, 12 ноября. - 2002. - Т.28. - Вып.21. 17 . Дубинин М.М., Плаченов Т.Г. Адсорбенты, их получение, свойства и применение. -Л.: Наука, 1985. – 158 с. 18. Ефремов С.А., Ефремова С.В., Колесников Б.Я., Приз Е.Н. Получение шунгитовых сорбентов // Тез. Межд. конф. по аналит. хим., посв. 100-летию со дня рожд. чл.-корр. АН КазССР О.А.Сонгиной. - Алматы, 2001. – С.52. 19 . Кузнецов Б.Н. Некоторые актуальные направления исследований в области химической переработки древесной биомассы и бурых углей //Химия в интересах устойчивого развития. - 2001. - №9. - С. 443-459. 20 Лимонов Н.В., Оконцев В.Ф., Глушанков Л.В., Солнцев В.В. Карбонизация полимеров // Журнал прикладной химии. – 1994. - Т. 67. - № 10. - С. 1648-1650. 21 . Федохов Н.Ф., Ивахнюк Г.К., Тетелов В.В. Пористая структура и адсорбционные свойства адсорбентов из неорганических соединений углерода //Сб. науч. тр. - Л., 1980. - С. 21-26. 22. Багреев А.А., Брошник А.П., Стрелко В.В., Тарасенко Ю.А. Влияние химической модификации скорлупы грецкого ореха на выход и пористую структуру активированного угля // Журнал прикладной химии. – 2001. - Т. 74. - №2. - С. 202-206. 23 . Асеева P.M., Смуткина Э.С., Берлин А.А., Касаточкин В.И. Структурная химия углерода и углей / Под ред. В.И.Касаточкина. М.: Наука, 1969. - 200с. 24 . Николаев В.Г., Стрелко В.В. Гемосорбция на активных углях. – Киев: Наука думка, 1979. - 286 с. 25. Бөлдекбаева А. Кендірліктің көмірі [Мәтін] / Бөлдекбаева А. // Дидар. - 1999. - 16 қаңтар.- Б. 26. Багреев А.А., Брошник А.П., Стрелко В.В., Тарасенко Ю.А. Влияние окислительной обработки скорлупы грецкого ореха на свойства активированного угля // Журнал прикладной химии. – 2001. - Т. 74. - № 9. - С.1413-1416. 27 . Гаманович Н.М., Горбунова В.А., Ламоткин А.И., Новиков Г.И. Высокотемпературный топливный элемент на продуктах неполного сгорания древесного угля // Журнал прикладной химии. – 2001. - Т. 74. - №2. - С. 330-332. 28 . Багреев А.А., Ледовских А.В., Тарасенко Ю.А. Моделирование кинетики формирования пористой углеродных адсорбентов в процессе парогазовой активации // Журнал прикладной химии. – 1997. - Т. 70. - №4. - С. 572-577. 29 . Багреев А.А., Брошник А.П., Ледовских А.В., Тарасенко Ю.А. Получение активированных углей на основе скорлупы грецких орехов // Экотехнологии и ресурсосбережение. – 2002. - №2. - С. 38-42. 30. Багреев А.А., Ледовских А.В., Тарасенко Ю.А. Влияния пористости на кинетику активации углеродных адсорбентов // Журнал прикладной химии. – 1999. - Т. 72. - №1. - С. 55-62. 31. Г.А.Петухова, Н.С.Полякова, Ф.Г.Лупашку, Л.И. Монахова. Оценка пористой структуры активных углей //Известия АН. Серия химическая. - 1995. - №10. - С. 1934-1936. 32 . Kutics K., Kotsis L., Аrgyelаn J., Szolcsаnyi P. Production of аctivаted Cаrbon from Wаlnut shell II. Pore structure investigаtions //Hungаriаn journаl of Industriаl Chemistry Veszprem. – 1986. - Vol. 14. - P. 353-362. 33 . Boehm H.P. Some аspects of the surfаce Chemistry of Cаrbon blаcks аnd other Cаrbons // Cаrbon. – 1994. - Vol. 32. - No. 5. - P. 759-769. 34. Перездриенко И.В., Моложденюк Т.Б., Шерматов Б.Э., Юнусов М.П. Влияние температуры карбонизации и активации на структурообразование лигниновых активных углей // Журнал прикладной химии. – 2001. - Т. 74. - №10. - С. 1601-1604. 35 . Дубинин М.М. Адсорбция воды и микропористые структуры углеродных адсорбентов // Известия АН СССР. Серия химическая. – 1981. - №1. - С. 9-22. 36. Поляков Н.С, Петухова Г.А, Касаткин А.А. Новое уравнение адсорбции расчета параметров микропористой структуры //Известия Академии наук. Серия химическая. – 1995. - №10. - С. 1931-1933. 37. Кинле X., Бадер Э. Активные угли и их промышленное применение. Л.: Химия, 1984. - 216 с. 38 . Галушко Л.Я., Хазипов В.А., Пащенко Л.В., Саранчук В.И. Получение активированных углей из фруктовых косточек // Химия твердого топлива. – 1998. - Т.56. - №3. - С. 33-38. 39 . Петухова Г.А., Поляков Н.С., Лупашку Ф.Г. и Монахова Л.И. Оценка пористой структуры активных углей // Известия Академии наук. Серия химическая. – 1995. - №10. - С. 1934-1936. 40 . Прокудина Н.А., Буянов Р.А., Чесноков Б.В. Углеродсодержащие пористые композиты для адсорбции и катализатора //Хим. Промышленность. – 1992. - №2. - С.12-14. 41 . Печуро Н.С., Французов В.К. Получение волокнистого углерода. Тематический обзор. - М.: ЦНИИТЭНефтехим, 1989. - 105с. 42 .Gergovа K., Petrov N. аnd Eser S. Аdsortion proporties аnd microstructure of аctivаted cаrbons produced from аgriculturаl by-products by steаm pyrolysis // Cаrbon. – 1994. - № 4. P.693-701. 43. Фёнелонов В. Б. Пористый углерод. Новосибирск: Изд. ИК СО РАН, 1995. - 320 с. 44 . Махорин К.Е., Пищай И.Я. Физико-химические характеристики углеродных адсорбентов // Деминерализация воды. – 1996. - №2. - С. 74-83. 45 . Кузнецов Б. Н. Химическая переработка ископаемых углей и древесины. Красноярск, Изд-во КГУ, 1999. - 216 с. 46 . Духанин В.П., Плаченов Т.Г., Гранкоф С.Л., Кузнецов Л.Н. Сорбционные свойства и пористая структура активированных углей, полученных путем термоокисления // Сб., Красноярск, 1998. - С. 43-46. 47 . Гирина Л.В., Лукьяненко Л.В., Аммосова Я.М., Думбай И.Н., Стригицкий В.П., Селецкий Г.И. Изменение физико-химических свойств бурого угля при механических воздействиях различного характера //Химия твердого топлива. – 1991. – № 5. – С. 37-42. 48. Кухаренко Т.А. Окисленные в пластах бурые и каменные угли. – Москва: Наука, 1972. – 215 с. 49 . Сейсенұлы Д. Көмірдің көзі - өмірдің өзі [Мәтін] / Сейсенұлы Д. // Егемен Қазақстан. - 2012. - 27 қаңтар.- Б.1, 5. 50 . Арынханов, М. Күнбағыстан мол өнім [Мәтін] / Арынханов М. // Коммунизм туы. - 1964. - 17 май. - Б. . 51 .Федохов Н.Ф., Ивахнюк Г.К., Тетелов В.В. Пористая структура и адсорбционные свойства адсорбентов из неорганических соединений углерода. Получение, структура и свойства сорбентов // Межвузовский сб. науч. тр., Ленинград. – 1980. - С. 21-26. 52 . Ганнеман, Ф. Күнбағыс: өндіріс технологиясы [Мәтін] / Ганнеман Ф. // Еңбек туы - Знамя труда. - 1974. - 6 апрель. - Б. 53. Кузнецов Б. Н., Рудковский А. В., Щипко М. Л. и др. Влияние условий активации угля-сырца из древесины осины на микротекстуру и сорбционные свойства получаемых активных углей // Химия в интересах устойчивого развития. - 2000. - №8. - С. 809-812. 54 . Грохотов, М. Күнбағыстан мол өнім алу жолдары [Мәтін] / Грохотов М. // Коммунизм туы. - 1988. - 7 июнь. - Б. 55 . Щипко M. Л., Кузнецов Б. Н. Углеродные материалы и их использование // Химия в интересах устойчивого развития. – 1996. - № 4. - С. 439-446. 56 . Ринк, И. Күнбағыс - пайдалы дақыл [Мәтін] : Зырян ауданы / Ринк И. // Қазақстан ауыл шаруашылығы. - 1976. - №7. - Б. 11-13. 57 . Бықай Ф.Сұранысқа сай күнбағыс майы [Текст] / Бықай Ф. // Егемен Қазақстан. - 2013. - 16 ақпан (№ 69). - 1,2 . - Павлодар обл. "Green Hause" серіктестігі шығаратын күнбағыс майы жайлы. 58 . Л.А. Боровикова, “Товароведение продовольственных товаров”. M.: Экономика// 2000г. 59 . Оффан К.Б., Петров В.С., Ефремов А.А. Закономерности пиролиза скорлупы кедровых орехов с образованием древесного угля в интервале температур 200-5000С // Химия растительного сырья, 1999, №2. С.61-64. 60 . Патент RU. № 2111923 Способ получения активного угля из косточек плодов и скорлупы орехов. Опубл 12.08.99. 61. ГОСТ 1129-93. 62. ГОСТ 26593-85. 63. ГОСТ 52465-2005 Ф3 № 90 от 24.06.2008г. 64. ГОСТ 61-75. 65.Grаnt R.А. Recovery of useful orgаnic mаteriаl from effluents by physico -chemicаl meаns // Chem. аnd Ind. 1977. № 20. - P. 808-811. 65. www.edu.ru 66. Тамаркина Ю.В., Шендрик Т.Г. Активация углей, модифицированных нитрованием //Химия твердого топлива. – 2002. – № 6. – С. 3-10. 67. Саранчук В.И., Тамко В.А. Термическая деструкция бурого угля, обработанного слабым раствором соляной кислоты //Химия твердого топлива. – 1988. – № 6. – С. 67-71. 68. Кичигин В. П. Технология и технохимический контроль производства растительных масел. //М.: Пищевая промышленность, 1976. – С. 361-365 69. Паронян В. Х. Технология и организация производства жиров и жирозаменителей. // М.:Пищепромиздат, 2007. – С. 512-514 70. Калошин Ю. А. Технология и оборудование масложировых предприятии. –//М.: Академия,2002. – С. 363-365 (жобаның соңы) | |
| Просмотров: 1134 | |
Среда, 2024-04-24, 12:04 PM
Приветствую Вас Гость
Приветствую Вас Гость
Форма входа |
|---|
Социальные закладк |
|---|
Поиск |
|---|
Друзья сайта |
|---|
Теги |
|---|
Статистика |
|---|