Коллеги - педагогический журнал Казахстана
Учительские университеты
| Главная » Статьи » В помощь учителю » Казахский язык и литература |
Абай-дана, Абай-дара қазақта!
| ШҚО, Семей қаласы «№41 жалпы орта білім беретін мектеп» КММ Қазақ тілі мен әбедиеті пәнінің мұғалімі: Демеубаева Р.А. «Абай – дара, Абай – дана қазақта!» атты әдеби-музыкалық кеш Мақсаты: Ұлы ақынның өнегелі өмірі, мағыналы шығармаларымен таныстыру. Ақындығы мен композиторлығын таныту. Абай шығармашылығын сүйіп оқуға, өмірін, адамдық қасиеттерін үлгі ете отырып, білім-ғылымға құмарлығын арттыру. Жас ұрпақты Абай шығармашылығын танып өсуге тәрбиелеу. Көрнекілігі: Абай портреті, кітаптар, шығармалары, қанатты сөздер, фотослайдтар, буклеттер. Абай туралы қанатты сөздер: Ибраһим мырзаның тұрағы қазақ іші болғандықтан, қадірі азырақ білінді. Олай болмағанда данышпан, хакма философ кісі еді. Қор елде туды да, қорлықпен өтті. Шәкәрім Қазақтың бас ақыны Абай Құнанбаев. Онан асқан бұрынғы –соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ. Ахмет Байтұрсынұлы Абай лебі, Абай үні, Абай тынысы - заман тынысы, халық үні. Бүгін ол үн біздің де үнге қосылып, жаңғырып, жаңа өріс алып тұр. Мұхтар Әуезов Абай өз заманынан анағұрлым биік тұрған ақын еді. Ғабит Мүсірепов Орыстар үшін - Пушкин, ағылшындар үшін –Шекспир, грузиндер үшін - Руставели.... қандай ұлы құбылыс болса, Абай да қазақтар үшін сондай теңдесіз құбылыс. Қайсын Кулиев Абай әлемге ашылған терезе еді, оның жаны жаңарып жатқан дүниенің алыстағы сарынын сезе білді.... Гете мен Толстой сынды көптеген заңғар гуманист тұлғалардың далалық бауырласы екенін танытты. Шыңғыс Айтматов Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс. Нұрсұлтан Назарбаев Кіріспе: -Қайырлы күн, құрметті ұстаздар,оқушылар. Бүгінгі кемеңгер ойшыл, кемеңгер ақын Абай атамыздың 170 жылдығына арналып отырған әдеби кешке қош келдіңіздер. 1-жүргізуші: Көп адам дүниеге бой алдырған, Бой алдырып, аяғын көп шалдырған, Өлді деуге бола ма, ойлаңдаршы, Өлмейтұғын артына сөз қалдырған, - деп төрелігін өзі шешкен Абай бүгін жарқын бейнесімен де, жалынды жырымен де бізбен бірге жасасып келеді. 2-жүргізуші: - Абай ізінің кіршіксіз ақ жүрегін тербеткен сансыз ойларын тамаша шығармалары мен жалынды жырларының бетінен әр жолынан, әрбір сөзінен бізге соншама ыстық, соншама жарқын леп еседі. Ол өткен заманның, кешегі түркі дүниесінің соққан тынысы болса да бізге түсінікті, жүрегімізге қонымды Абай – лебі, Абай - үні, халық үні. 1-жүргізуші: Жүрегіңнің түбіне терең бойла, Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла. Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім, Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма,- деп ақынның өзі айтқандай, «соқтықпалы, соқпақсыз жерде өсіп», тар жол, тайғақ кешкен, өкініш пен өксігі көп, қайғысы мен қасіреті мол қараңғы қапас өлкеде де, ел мұңдарын «асау жүрегінен» ағыта, шабытты жыр ғып төккен алып Абай атамыз туралы әдеби-танымдық кешімізді жыр алыбы Жамбылдың өлеңімен бастағанды жөн көріп тұрмыз. Абайдың суретін көрген ол: 2- жүргізуші: Мына тұрған Абайдың суреті ме? Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне. Ақыл, қайрат, білімді тең ұстаған Өр Абайдың төтеген кім бетіне? – деп айтқан екен. (слайд көрсетіледі) 1-жүргізуші: Абай – қазақ әдебиетіндегі ұлы тұлға, маңдай алды ақын екені таңдаулы туындылары дүние жүзі поэзиясының озық үлгілері мен деңгейлес тұрғаны - білген адамға айқын шындық. Ахмет Байтұрсынов «Қазақтың бас ақыны» мақаласында «Абайдан асқан бұрынғы соңғы заманда қазақ даласында біз білетін ақын болған жоқ»,- деп аса жоғары бағалаған. «Желсіз түнде жарық ай» әні, орындаушы – 1-жүргізуші: Жүрегімнің түбіне терең бойла, Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла. Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім, Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма... 1-оқушы: Абай 1845 жылы жылан жылында туылып, 1904 жылы 60 жасында Семей уезінің Шыңғыс болысында дүниеден қайқан. Негізгі аты – Ибраһим болса да, «Абай» деп жас Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл есіммен Абай тарихқа енді. Абайдың бар өмірі өзі туып өскен Шыңғыс болысы, қазіргі Абай ауданы, бұрынғы Семей облысында өтті. 2-оқушы: Абай әке жағынан алғанда Тобықтының белгілі шонжары мен батыр биінен тарайды. Оның бабасы Тобықтының биі болған. Абайдың әкесі Құнанбай Қарқаралы округінің аға сұлтаны болған. Ал, шешесі Ұлжан Бошан руынан тарайды. 3-оқушы: Әкесі - тілге шешен, ақылға бай, қатыгез, ал шешесі керісінше ағайын-туысқа қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге бай адам болған.Міне, сәби шағынан-ақ Абай от пен судай екі ұдай, кереғар мінезді адамдар ортасында өмір кешті. Аяулы әжесі Зере мен анасы Ұлжанның жас бала қиялы мен санасының, мінез-құлқының қалыптасуына әсері мол болды. Ол екеуі айтқан ертегі, аңыз-әңгіме, күлдіргі, мысқыл, ел басынан өткен тарихи оқиғалар зерделі бала-Абайдың санасына біртіндеп сіңе берді. Осылайша, бала Абай өз халқының рухани ой қазынасына қанығып өсті. 4-оқушы: Абай 10-12 жасында мұсылманша оқып, хат таниды. Ал, 12 жасында Семейдегі Ахмет Риза медресесіне оқуға түседі. Медреседе жүргенде 14 жасында 3ай орыстың «приходская школында» орысша сабақ оқыды. 5-оқушы: Осы 4 жылдық медреседегі және 3айлық орыс мектептеріндегі оқуы аяқталып, 15 жасында үлкендерден білімі артып, ел ішіндегі жұртты өзіне қаратып, әкесіне көп көмегін тигізеді. Ел-жұрт оны би етіп сайлайды. 6-оқушы: 20 жасында ол от тілді шешен, халық өмірі мен әдетін, билік туралы істі көп білген көсем болған. Мақал, ертегі, нақыл сөздерді тез меңгерген. Жаңа заманның ретімен Абай білімге ден қойып, Араб, парсы, түркі тілдерін үйренді. 7-оқушы: Абай 14 жасынан өлең шығарған. Ол жастар арасында кең таралғанымен, оған онша мән бермейді. Абайдың өнерге бет бұруына себепкер орыс достары Грось пен Михаэлис болды. 8-оқушы: Абай орыстың ақын-жазушылары – Пушкиннің, Лермонтов, Крылов, Толстой, Тургеневтің еңбектерін оқыған. Олардың шығармаларын оқи отырып, оөық ойлы Абай орыс мәдениетін, өнерін, білімін үлгі еткен. Бұл да Абайдың даналығы. 9-оқушы: Абай кестелі сұлу сөздің иесі, көркем әдебиеттің темірқазығы, өшпейтін жарық жұлдызы. Абай шығармаларын қазақ балалары кімнің алдында болса да, ұялмай мақтанышпен айта алады. 2-жүргізуші: Туғаннан дүние есігін ашады өлең, Өлеңмен жер қойнына кіреді денең Өмірдегі қызығың бәрі өлеңмен... деп, Абай атамыз айтқандай келесі сөз кезегін Абай өлеңдеріне берейік: 2-жүргізуші: Көп адам дүниеге бой алдырған, Бой алдырып, аяғын көп шалдырған. Өлді деуге сия ма айтыңдаршы, Өлмей тұғын артында сөз қалдырған. Ән «Көзімнің қарасы» 1-жүргізуші: Әннің де естісі бар, есері бар. Тыңдаушының құлағын кесері бар, Ақылдының сөзіндей ойлы - күйлі. Тыңдағанда көңілдің өсері бар, - деп жырлаған Абайдың өлеңге, әнге қояр талабы мен талғамы өте жоғары болды. 2- жүргізуші: Құлақтан кіріп, бойды алар, Жақсы ән мен тәтті күй. Көңілге түрлі ой салар, Әнді сүйсең менше сүй, демекші, келесі кезең «Әннің де естісі бар, есері бар», – деп аталады. Абай әнін орындаушы – Сұрақтар Абай шығармашылығына байланысты. 1.Абай алғашқы өлеңдері қай ақынның атынан жарияланып отырды?(Көкбай) 2. Абай туралы ең алғаш мақала жазған кім?( Әлихан Бөкейханов, 1903жылы Петербургта жазған). 3. Абайдың шын аты кім? (Ибраһим). 4.Абайдың қанша күйі бар? Аттарын ата. ( Үш күйі бар: «Тоқжанға», «Май түні», Абайдың желдірмесі»). 5.Абайдың аяқталмаған поэмасы . («Әзім әңгімесі».) 6.Абай Лермонтовтан қанша шығарма аударған? (Жиырма жеті шығарма аударған). 7.Абайдың әжесі және шешесінің аттарын ата. ( Зере, Ұлжан.) 8. Ділдәдән туған балалары . (Ақылбай, Әбдірахман, Мағауия). 9. «Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбаев» деп атаған кім?( Ахмет Байтұрсынов). 10.Әйгерім кім? Әйгерімнің шын атын ата. (Абайдың екінші әйелі, шын аты Шүкман.) 11.Абай өлеңдер жинағы қай жылы басылып шықты және қай қалада? ( 1909 жылы Петербургта). 12. «Абай жолы» романын кім жазды? ( Мұхтар Әуезов). 13. Абай ескерткіші алғаш қай қалада қойылды? (Алматы қаласында мүсінші-Х. Наурызбай.) 14.Абай кімге ғашық болды? (Тоқжанға) 15. Шәкәрімнің Абайға қандай туыстық жақындындығы бар?(Абайдың ағасының баласы.) 1-жүргізуші: Абай - әлемі ұлы қазына, біз тек ақын өлеңдерінің аз ғана бөлігін қамтуға мүмкіндік алдық. Бүгін ХХІ ғасырдың басында біз Абайдың шығармашылығынан қазаққа қажет руханилықты табамыз. Бізден кейінгілер де өздеріне қажетін табатыны сөзсіз. Себебі Абай – адамзат ақылманы. Қатысушылар мен көрермендерге өз алғысымызды білдіре отырып, біз сіздермен қоштасамыз. 2- жүргізуші: Кешімізді Сағынғали Сейітовтың «Кім?» өлеңімен аяқтағым келеді. Жүрегін шырақ етіп жандырған кім? Жырымен жан сусынын қандырған кім? Өзіне өзі орнатып ескерткішті Мұра ғып кейінгіге қалдырған кім? Ерте оянып, ойланып ержеткен кім? Талабын тас қияға өрлеткен кім? Құба жон, құбақан құм құла қырды Өлеңнің бесігінде тербеткен кім? Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өскен кім? Үнінен әділдіктің лебі ескен кім? Арманын аттандырған келешекке Біздермен осы күнгі тербеткен кім? Тайсалмай мыңмен жалғыз алысқан кім? Өзендей құйған барып көк теңізге Лермонтов, Пушкиндермен табысқан кім? Көрікті көңілде жыр, қолда қалам Өмірдің өріне өрлей басқан қадам Қазақтың өлеңінің ұлы атасы, Ол - Абай, Ұлты - қазақ, Аты –Адам. Абай Әлемін бүкіл дүниеге таратушы кемеңгер Ұлы Мұхтар «Мен Абай тереңінен шөміштеп қана іштім» деген екен. Ал біз Ұлы ғұлама тереңіне бас қойғанымызбен, тек қана сол тереңнен дәм таттық қой деп ойлаймын. Сол себептен оқудан, білуге ұмтушылықтан, ізденуден жалықпайық. | |
| Просмотров: 1446 | Комментарии: 2 | | |
Суббота, 2024-04-20, 4:53 AM
Приветствую Вас Гость
Приветствую Вас Гость
Форма входа |
|---|
Социальные закладк |
|---|
Поиск |
|---|
Друзья сайта |
|---|
Теги |
|---|
Статистика |
|---|