Коллеги - педагогический журнал Казахстана
Учительские университеты
| Главная » Статьи » В помощь учителю » Казахский язык и литература |
«Абай шығармаларына еліктеу арқылы жазылған ақындардың шығармашылығы»
| Жамбыл облысы Байзақ ауданы Сарыкемер ауылы Қазақстанның 40 жылдығы орта мектебі Жолдыбаев Сансызбай Насирович қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Тақырыбы:«Абай шығармаларына еліктеу арқылы жазылған ақындардың шығармашылығы» Ақын Абай қазақ халқының маңдайына біткен үлкен бәйтерегі іспеттес.Қазақ даласының X-IX ғасырдың екінші жартысында дүниеге келіп,ХХ ғасырдың басында дүниеден озса да,үлкен үлгі боларлық өлмес мұра қалдырған кісі. Абай (Ибраһим)Құнанбаев 1845 жылы 10 тамызда Семей облысы,қазіргі Абайауданы Шыңғыстау бөктеріндегі «Қасқа бұлақ» деген жерде дүниеге келеді. Хакім Абайдың шығармаларын халқы көзі тірісінде-ақ танып,жатқа айтып жүреді. Кейін келе ақын шығармаларына қызығушылық арта түсіп,қазақ әдебиетінің ақын жазушылары Абай үлгісінде өлеңдер жаза бастады. А.Байтұрсынов атамыз айтқандай «Қазақтың бас ақыны»Абай шығармаларын зерттеу еңбектері өз нәтижелерін беріп отырды. Қазақ халқының ақын жазушылары өздерінің тырнақ алды шығармаларын жазуда немесе шығармашылыққа кірісуде Абайға соқпай айналып өтуі мүмкін емес. Қазақ әдебиетінің ХХ ғасырдың басында ғы ақын жазушылар Абайды оқымады деуге болмайды.А.Байтұрсынов,С.Торайғыров,М.Жұмабаев,М.Дулатов,С.Дөнентаев,М.Әуезов,С.Садуақасов,С.Мұқанов,Ш.Құдайберді,І.Жансүгіров,Б.Майлин,С.Сейфуллин,осы айтылған жазушылар Абайды жасынан оқып,біреулері ақынға өлең жазса,екінші біреулері өздерінің шығармаларын Абай шығармаларына ұқсата жазған.Ақынның шығармаларын зерттеуде,зиялық жағына көп мән берген.М.Жұмабаев пен С.Торайғыров ақынның шығармаларын Лирик ақындар тобына жатқызса,А.Байтұрсынов пен С.Дөнентаевтар халықтық сарынды ақындар тобына қосады. С.Дөнентаев Абайға еліктеп,Абайша жазуға тырысты.Мысалы: «Ой» «Жүрекке», «Абайға»,«Бір жыл өтті» өлеңдерін оқып,мазмұн ұйқасына қарасаң,Абайдың «Сегіз аяқ»,«Бойы бұлғаң» өлеңдері үлгісінде екені анық көрінеді.С.Сейфуллиннің «Кел жігіттер»,«Өмірсіз ғашық»,«Аққу құс»,«Қара жер», «Дала»,«Отарба»,«Орман»,«Аққу»өлеңдері Абайдың «Сегіз аяқ»,«Алты аяқ»өлеңдері үлгісінен екені белгілі.Мысалы: Аққу құс көркем! Ақ төсін керген Көліңде сәулем,сыңқылда. Көлдегі еркем, Ғашығым еркем, Сылаңда,биле былқылда-деген шумақты алсақ буыны,бунағы «Сегіз аяққа»дәл келсе де,тармақ саны оған дәл емес. С.Сейфуллин (1913-1916)жылдары Абай өлеңдерін оқып көп зерттеген.Ғашықтық өлеңдерін көбіне Абайша жазған. Сөйлей бер тіл мен жақ, Сөзіңнің бәрі хақ. Парыздай міндетің Қалқаны мақтамақ, Үлбіреп екі ерін, Бейне гүл,қызғалдақ,-деп басталатын «Газель»өлеңі (1915)Абайдың «Көзімнің қарасы»өлеңі үлгісінде жазылған. 1915-1916 жылдары Абайға,оның шығармаларына етене көңіл аударып,еліктеушінің бірі болған-Ілияс Жансүгіров.І.Жансүгіровтың «Жыбырлақ»,«Шым-шытырық»,«Қалпымыз»атты өлеңдері Абайдың «Алты аяқ»,«Сегіз аяқ»үлгісімен жазылған. Ащы көңіл, Тұщы өмір Төсек жеміс бар ма дос? Қайғы баптап, Ойды шақтап, Сырғанақтап жүрмін бос.(Шым-шытырық) Пайдасыз нақыл, Қайласыз ғадайып Өлуге орға секірер. Дабырлы жолды, Табылды болды, Одан артық не тілер? Ақыл ой,талап ар- намыс Біздің елден жүр алыс. (Қалпымыз) «Қалпымыз»-дың шумағы Абайдың «Сегіз аяқ»өлеңі негізінде жазылған. 5 буынның орнына 4 буын,8буынның орнына 7 буын болып келеді. Б.Майлин ақын өлеңдерінің түрін көп пайдаланады.Мысалы:«Айт шуу,ала атым»,«Ұлы топ алдымда»өлеңдері 6 буынды өлең үлгісінде жазылған. Кейін келе С.Мұқанов,А.Байтұрсынов,А.Тоқмағанбетова,Ә.Тәжібаев, Т.Жакаров,Ж.Сыздықов,Ө.Тұрманжанов т.б.қазақ ақындарының Абай өлеңдерінің үлгісіне соқпай кете алған жоқ. ХХ ғасырдың бас кезіндегі ақын жазушылар Абай мектебінен тәлім-тәрбие алды. Қорыта келгенде:Абайды осыншалықты ынтық болып оқуда,үйренуде, ақынның шығармаларындағы тәрбиелік мәні зор адамгершілік қасиеттері де Абай адамның адамдық қасиеттерін еңбекте,ғылым-білімде,мінез-құлқында деп ұқты.Қазақ әйелдерінің бостандығын жырлады. Абай қазақтың ұлттық әдебиетін мазмұны жағынан ғана емес,түр жағынан да байытты.Қазақтың әдеби тілінің негізін қалады. М.Әуезов ақын шығармаларын зерттей келе,осындай қорытындыға келді:«Қазақтың классик әдебиетінің атасы,қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі»-депорынды атаған. Қазіргі кезде ақынның дүниеден өткеніне 110 жылдан аса уақыт өтсе де,оның шығармалары ұрпақтары тарапынан құнды дүние болып табылады. | |
| Просмотров: 1858 | | |
Четверг, 2024-04-25, 4:00 PM
Приветствую Вас Гость
Приветствую Вас Гость
Форма входа |
|---|
Социальные закладк |
|---|
Поиск |
|---|
Друзья сайта |
|---|
Теги |
|---|
Статистика |
|---|