Коллеги - педагогический журнал Казахстана
Наша библиотека
| Главная » Файлы » Наш музыкальный зал |
Баяндама «Тәттімбет Қазанғапұлы»
| 2017-01-24, 8:46 AM | |
| Коммуналдық Мемлекеттік Қазыналық Кәсіпорны «Жезкент балалар музыка мектебі» Бородулиха ББ.ШҚО Баяндама «Тәттімбет Қазанғапұлы» Дайындаған Какибаева Г.Ә п. Жезкент 2016 ж. ТәттімбетҚазанғапұлы — қазақкүйөнеріндеАрқадәстүріндамытқанөнериесі. Оныңәсем де көркемшығармаларыеліміздіңОрталық, Оңтүстікөңірлерінекеңінентанымал. ТәттімбетҚазанғапұлы 1818 жылыҚарағандыоблысы, Егіндібұлақжеріндежарықдүниегекелген. ШыққантегіҚаракесекішіндегіБайбөріаталығы. КүйшініңәкесіҚазанғапауыл-аймағынақадірліадамболған. Бала ТәттімбетдомбыратартудыкөкесіӘлиденүйреніп, күйшіатанады. Күйлердіорындапқанақоймайды, өзжанынан да шығарабастайды. Зерттеушілердіңанықтауынша, олқазақ өнерінің дара тұлғалары — Біржан, Жанақ, ЖаяуМұса, Кемпірбай, Тоқа, Ықылас, Шашақ, ШөжежәнеАлшынбай, Ерден, Құнанбай, Шыңғыссияқты ел басыларыменпікірлесболған. II Александр тойынабарған. Осығанқарапоның ел басқаруісінеараласқанындааңғаруғаболады. БірақТәттімбетесімінтарихтақалдырғаноныңкүйшілігі. Еңалдымен, Тәттімбет — саусақтарынан бал тамғаншеберорындаушы, заманының ой-арманы мен мұң-мұқтажындөпбасып, күйлерінеарқауетебілгенірісуреткер-композитор. Қазақтыңқарадомбырасынаоңбұрау, терісбұрау, шалысбұрау, қалысбұрау, тел бұраусекілдіұғымдардыенгізген де Тәттімбет. ТәттімбетшығармаларыналғашнотағатүсіргенА.В.Затаевичболды. Олхалықкомпозиторының «Былқылдақ», «Қосбасар» аттыкүйлерін «Қазақхалқының 1000 әні» және «Қазақтың 500 ән-күйі» музыкалық-этнографиялықжинақтарынаенгізді. Тәттімбет- қазақкүйөнерінезоржаңалықенгізгенорындаушы. Оныңкүйтартумектебіқалыптасып, Ақмолда, Әбді, Баубек, Дайрабай, Итаяқ, Мақаш, Саймақ, Тоқасияқтыізбасарларыболған. Олардыңшығармалары мен орындауерекшеліктеріТәттімбетмектебіаясындакөрінеді. Тәттімбетдәстүріндамытушылардыңкөрнектісі — ТоқаШоңманұлы. Тәттімбеткүйлерісияқтыоның да «Саржайлау», «Қосбасар» дегеншығармалары бар. БұлдәстүрлердібіздіңзаманымызғаӘбікенХасенов, Аққыз Ахметова, әсіресеМағауияХамзиндержеткізген. Ә.Хасеновжеткізген «Қосбасар» күйініңекі варианты бар: біріТәттімбет, екіншісіТоқаесіміменаталады. Тәттімбет — шертпекүйдәстүрініңнөгізінқалағандомбырашы. Қазақхалқыныңаспаптықмузыкасындашертпекүйлеретекөпжәнеезіндікмектепқұрайды. ОларсонауТарбағатай, Ұлытау, ШыңғыстауынанЖетісу, Қаратаубойынадейінгіелгежақсытанымал. ШертпекүймектебітұсындаАрқадағыкүйдәстүрінескеаламыз. Тереңфилософиялық ой-толғамқұрылғаншертпекүйлердіңкөркемүлгілерінТәттімбетшығармаларынантабамыз. Тәттімбетдомбыраныңекіішегінежанбітіріп, тыңдаушысыныңжан-сезімінеәсерететінкөркемтуындыларберген. Жүректырнайтынкүйсарындарыбірдетағдыртауқыметі, бірдесұлулыққаіңкәрлік, бірдетолғауүлгісіндедамыпотырады. Музыкалықинтонациясы да тосын, жаңа. Оныңкүйлеріненжылдам, жұлқыптартуды, құйқылжығансарындардыкездестіруқиын. Тәттімбеткүйлерініңтақырыптары сан түрліболыпкеледі. «Алшағыр», «Бозайғыр», «Бозторғай», «Былқылдақ», «Еркеатан», «Керкиік», «Қаражорға», «Салқоңыр», «Сары өзен», «Сары қамыс» күйлерібірдетабиғатқұбылыстарын, жан-жануарларәлемін, ендібірдетабиғатсұлулығынбейнелейді. СонымерқатарТәттімбеттің «Азаматқожа», «Бес төре», «Қашқанқалмақ», «Ноғай — қазақ» аттытарихикүйлері де белгілі. Тәттімбеткүйлерінетереңойлытолғаныс, тебіренгенсезім, сырлымұң, сезімқылыншертетінәсеммузыкалықәуентән. Қосішектенжүректітырнайшыққанәуенжоғарыөрлегенсайынширығып, тыңдаушысынтереңойғажетелейді. Оларбірденәзік лирика, бірдефилософиялық ой-толғауболыпкеледі. Мұныңалғашқысына «Жетімқыз», «Көшжанаған», «Сылқылдақ» соңғысына «Азына», «Көкейкесті», «Қосбасар», «Саржайлау», «Терісқақпай» күйлерінжатқызуғаболады. «Қосбасар» — адамныңжан-сезімінтербейтінкүй-толғау. Мұндайкүйлершертпекүйдәстүрінде аз емес. Олар «Қосбасар» аталса да әрбірініңкөркемдікәлемі, ырғағыөзінше. Күйлердіңорындалутәсілі де бөлекболыпотырады. Қазанғапшығармашылығындағы «Ақжелең» сияқты «Қосбасар» дегенатауменкүйшығаруТәттімбеттенбасталады. Бұлдәстүроданбергіжерде де жалғасыптауыпотырған. БелгілідомбырашыларМағауияХамзин менТөлегенМомбековшығарған«Қосбасар» күйлерісоныңайғағы Төкпекүйдәстүріменсалыстырғандашертпекүйлердіңөзіндікорындалуерекшеліктері де байқалады. Бұлкүйлербаяуорындауды, домбыраныңқосішегінкезек-кезекбасып, дыбысынқұлпырташығарып, тыңдаушысыменәңгімелесіпотырғандайәсерқалдырады. Осы тұрғыданкелгендеТәттімбеткүйлерішертпекүйдіңүлкенмектебіболыптабылады. Тәттімбеткүйлерісыңарішектеорындалады. Музыкалықәуенібірішектенекіншіішеккеөтіпдамиды. Тағыбіререкшелігі — күйлердіңоңжәнетерісбұраудақатаркезігуі. Айталық, «Көкейкесті», «Қосбасар», «Саржайлау», «Сылқылдақ» күйлеріоңбұрауда, «Азамат», «Алшағыр», «Бестөре» күйлерітерісбұрауда орындалады. «Сылқылдақ» күйініңқұрылымыерекше. Алғашқы бөлімі — шалқығанлирикалықсарынғақұрылған. Екіншібөлімдекүйдіңнегізгісарынысыңарішеккеауысып, оданәріербиді. Үшіншібөлімдедомбыраныңсағасытолыққамтылады. Ал төртінші бөліміндекүйкөркемәуеніншалқытаотырыпаякталады. Мұндашертпекүйгетәнқосішектікезекқағыпорындаудыңкөркемүлгісікөріністапқан. Орындаужағынанкүрделікүйлердіңбірі — «Көкейкесті». Ондағыәсеммузыкалықырғақ, баяу, бірте-біртедамитынмузыкалықсарынтыңдаушысынғажайыпсезімгетабындырады. Мұныкомпозитордың «Былқылдақ», «Қосбасар», «Саржайлау» күйлеріненанықсеземіз. Оларғатәнқоңырүн, әсемырғақ пен көркеммузыкалық интонация Тәттімбетшығармаларыныңстильдікерекшеліктерінқұрайды. ҚазақстанныңорталықаймақтарынаесімітанымалТәттімбетшығармашылығы — қазақкүйөнерініңғажапбіртармағы. Композитор 1862 жылы, небәрі 47 жасындақайтысболса да, оныңартындақалғаншығармаларыәлікүнгеорындалып, тыңдаушыларынтереңсезімгетабындырыпкеледі. ТәттімбеткүйлерінетәнАрқадәстүрінкөптегенкәсібикомпозиторларөзшығармаларынаарқауеткен. БұлреттенЕ.Брусиловский, А.Жұбанов, М.Төлебаев, Л.Хамидит.б. комлозиторлардыңесімдерінатауғаболады. Қарағандықаласындағы музыка колледжіТәттімбетесіміменаталыпкеледі. Тәттімбеткүйлері — қазақхалқыныңаспаптықмузыкасындағыерекшеқұбылыс. Оныңшығармаларынанкөркемдікәлемініңжаңақырларыашылып, домбырааспабыныңжаңамүмкіндіктерікеріністапты. Шертіптартуөнерішынмәніндегіүлкенмектепкеайналды. Композитордыңізінқуғаншертпекүйшеберлерініңтуындыларысоныңайғағы. | |
| Просмотров: 820 | Загрузок: 0 | | |
Понедельник, 2025-08-11, 11:30 AM
Приветствую Вас Гость
Приветствую Вас Гость
Форма входа |
|---|
Категории раздела | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Социальные закладк | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Поиск |
|---|
Друзья сайта |
|---|
Теги |
|---|
Статистика |
|---|