Коллеги - педагогический журнал Казахстана
Наша библиотека
| Главная » Файлы » В помощь учителю » Казахский язык и литература |
Каримова Гульбагда Ердешевна. Қазақ тілі ( ортадан жоғары деңгей) ОҚЫТУ ҚАЗАҚ ТІЛДІ ЕМЕС ЖАЛПЫ БІ
| [ Скачать с сервера (169.2 Kb) ] | 2014-01-18, 8:57 AM |
| 1-сабақ Тақырыбы: Сабақты және салт етістік І кезең Ұйымдастыру кезеңі 1. ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе қосымшаларына аяқталған сөздердің бәрі болымсыз етістік бола бере ме? Берілген сөздердің қайсысы болымсыз етістік, қайсысы зат есім, қайсысы сын есім? Тіркес жасап дәлелде. Көрме, айтпа, жазба, жама, қама, кезбе, жарма, бөгеме, бояма. Зат есім:_________________________________________________________ ________________________________________________________________ Сын есім:________________________________________________________ ________________________________________________________________ Болымсыз етістік:_________________________________________________ ________________________________________________________________ Түбір етістік:_____________________________________________________ ________________________________________________________________ ІІ кезең Оқушылардың оқулықпен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру кезеңі 1. Төмендегі кестені басшылыққа ала отырып, берілген мысалдармен тіркес жаса. Сабақты етістік пен салт етістіктің қай септіктегі сөздермен байланысатынына көңіл аудар. Етістіктің түрлері Сұрақтары Мысалдары Сабақты етістік Кімді? Нені? ал, бер, оқы, сана, тер. Салт етістік Кімге? Неге? Кімде? Неде? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен? Ойна, кел, кет, жат, сөйле, қайт, бар, отыр, жүр. Сабақты етістік Салт етістік Кітапты ал Ойын ойна ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 2. Сөйлемдердегі табыс жалғаулы сөздердің жалғауын алып тастап, оқып көр. Қай кезде табыс жалғауы түсіріліп, қай кезде түсірілмей қолданылатынына көңіл аудар. кімді? Табыс жалғауы түсірілген сөйлемдер 1) Мен інімді кітапханаға апардым. _________________________________ кімді? 2) Сен сәбиді ренжітпе. _________________________________ нені? 3) Мен кітапты оқыдым. _________________________________ нені? 4) Мен әнді жаздым. _________________________________ Өз аңғарғаныңды жаз._____________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________Төмендегі сабақты етістіктерді салт етістіктерге, салт етістіктерді сабақты етістіктерге айналдыр. (Үлгі бойынша) Сабақты Салт Салт Сабақты Әңгімені жаз … бер … іл Газетке жазыл Хат жазылды Хатты жаздыр … бар … қайт Сабақты етістіктен салт, салт етістіктен сабақты етістікті қалай жасауға болады екен?Қосылған жұрнақтардың мағынасына көңіл аудар. ________________________________________________________________________________________________________________________________ Сонымен, сабақты етістік дегеніміз -________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ Салт етістік дегеніміз -__________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________ Жаңа тақырыпты бекіту жұмыстары 1) Мәтіннен салт етістіктерді бір бөлек, сабақты етістіктерді бір бөлек теріп жаз. Наурыз қыз Күннің Наурыз деген кішкене қызы болатын. Ол Жерді жақсы көруші еді. Мәңгі мұз басқан Жерді жайнатып, гүлдендірсем деп ылғи ойлайтын. Бір күні Наурыз қыз тәуекел деп жолға шықты. Боран долданды, қаһарланып қатты ашуланды. Қалай да қаршадай қызды Жерге жеткізбеуге тырысты. Сабақты етістік Салт етістік ІІІ кезең Деңгейлік тапсырмалар І деңгей 1. Төмендегі етістіктерді бір сөйлемде салт, екінші сөйлемде сабақты етіп құрап, мысал жаз. (Жұрнақтар қосу арқылы өзгертуге болады) Кел. Өс. Күшей. Күл. Отыр. Салт етістік Сабақты етістік 2. Көп нүктенің орнына тиісті жалғауларды жалғап, қай етістік екенін (сабақты, салт) анықта. (жақша ішіне түрін жаз) Жігіт қадірі өнері … мен өлшенеді (салт). Тұз астың дәм … келтіреді, мақал сөздің дәм … келтіреді(______). Су… шым тоқтатар, сөз… шын тоқтатар(_______). ІІ деңгей Төмендегі мақалдардың баяндауышын тауып жаз. Олар қай сөз табы болады? 1) Отты үрлеген ________ (______) Шындықты іздеген ________ (______). 2) Мал баққанға________ (______). 3) Ананың омырауы - кәусар _______ (________), құшағы - бала біткен аңсар ________ (_______). 4. Оқымаған адам ойлаудан ________ (_______). ІІІ деңгей 1) Әңгімені аяқта, ат қой. Сабақ бітуге жақындағанда, әңгіме адалдық жөніне ауысты. - Апай, адал адам қандай болады?- деді Қаламқас. - Иә, бәсе, өздерің айтыңдаршы, балалар, адал адам қандай болады?- деді апай. Балалар шулап қоя берді. - Адал адам ақылды болады. - Адал адам ешкімді алдамайды. - Адал адам… (Ә. Қалдыбаев) ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ЕСІҢЕ САҚТА! Табыс жалғаулы сөзді керек етпейтін етістік салт етістік деп аталады. Бар, кет, ұйықта. Табыс жалғаулы сөзді керек етіп тұратын етістік сабақты етістік деп аталады. Кімді? деген сұраққа жауап беретін сөздің табыс жалғауы ешқашан да түспей, ашық айтылады. Нені? деген сұраққа жауап беретін табыс септігіндегі сөз бірде түсірілмей, бірде түсіріліп айтылады. Баяндауыштан алшақ тұрғанда түсірілмейді. Мысалы: Хат жаздым - хатты кеше жазды Тест тапсырмалары 1. Табыс жалғауын қажет ететін сабақты етістікті тап А. Тағала В. Емдел С. Еркеле Д. Ашулан Е. Жүгір 2. Мына етістіктердің ішінен салт етістікті тап А.Таста В. Айт С. Емдел Д. Көр Е. Биле 3.Сабақты етістікті белгіле А.Татулас В. Жақында С. Аралас Д. Бағала Е. Кел 4.Салт етістікті белгіле А. Қаз В. Көмектес С. Көтер Д. Кес Е. Әпер 2-сабақ Қатемен жұмыс ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 3-сабақ Жат жазу ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 4,5-сабақ Тақырыбы: Етістер. Өздік, өзгелік, ырықсыз, ортақ етіс І кезең Ұйымдастыру кезеңі 1. Өлеңдердегі етістіктерді тауып, салт, сабақты, болымды, болымсыз, негізгі, туынды түрлеріне қарай талдау жаса. Кекілік пен "екілік" «Ана тілден» Кекілік Алды бүгін «екілік». Кемітпей не асырмай, Қуанышын жасырмай. «Бұрын ылғи» «бір» едім, Саған мәз боп жүр едім. Бүгін алдым «екілік»,- Дейді шат боп секіріп. (Р.Тышқанбиев) Түс Болып қалды түс, Түсте тамақ іш. Енді арқамнан түс, Жүгір , құстай ұш. Ақ, сары, көк –түс. Көрсең де түнде түс- Ол да қызық іс. Бәрін қоссаң- үш. Қанша түрлі ұғым, Біліп алғын, інім! (М.Қуанышбеков.) Үлгі: Алды-негізгі, болымды, сабақты етістік. ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ІІ кезең Оқушылардың оқулықпен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру кезеңі 1. Екі бағандағы сөйлемдердің (етістік пен етістерді) жұрнақтарын дефис арқылы бөліп, салыстыра отырып, нені аңғарғаныңды және мағынасын астына жаз. Етістік Етіс Асқар хат жазды. Сәуле қуыршағын жуды. Асқар хат жазысты(жаз-ыс-ты). Асқар інісіне хат жаздырды (__________). Хат жазылды (_____________). Сәуле жуынды (______________). Жазысты-_______________________________________________________ Жаздырды-______________________________________________________ Жазылды-_______________________________________________________ Жуынды-________________________________________________________ 2. Етістіктерді тауып, жұрнақтарын дефис арқылы ажырат, олар етіс жұрнақтары екенін есіңде сақта. Жалғанған жұрнақтар сөздердің мағынасына өзгеріс енгізе ала ма? Асқар жуынды. Асқар інісін жуындырды. Еден жуылды. Асқар еденді жуысты. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Ендеше, етістіктің етіс категориясы қимылдың қандай түрін көрсетеді? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________3. Төмендегі іс -әрекет кімге бағытталып тұр? 1. Арман тазаланды. _____________________________________________ 2. Арман бөлмені тазалатты_____________________________________ 3. Бөлме тазаланды______________________________________________ 4. Арман бөлмені тазаласты______________________________________ Ендеше, етістің қандай түрлері бар екен, жаза ғой. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Жаңа сабақты бекіту жұмысы Көп нүктенің орнына тиісті жұрнақтарды қойып, етіс жаса, етістіктердің қай түрі екенін анықта. 1) Аңқау ал … ар, әлсіз шал…ар 1) Шешінген судан тай…бас 2) Әсия киімнің тігісін сөг…ті 3) Ән де, гу-гу сөз де тоқтат…ды Керекті жұрнақтар:-ғыз , -ыл , -ар , -ын , -дыр , -ған , іс ІІІ кезең Деңгейлік тапсырмалар І деңгей 1 Мына сөздерге етіс жұрнақтарын жалғап , сөйлем құра Ки. Тара. Күл. Үлгі: ки-ін-ді, ки-гіз-ді , ки-іл-ді, ки-гіз-ді. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 2. Етістіктерге тиісті өзгелік және ортақ етістердің жұрнақтарын жалғап жаз. жаса…, түс…, айт…, жөнелт…, жинат…, жеткіз…, апар…, айда… ________________________________________________________________ Өзгелік етіс:______________________________________________________ ________________________________________________________________ Ортақ етіс:______________________________________________________ ________________________________________________________________ 3. Мына етістіктерден өздік етіс жасала ма? Оқы, жаз, сана, бер. ________________________________________________________________________________________________________________________________ 4. Мына етістіктерден өздік етіс жасап көр, жұрнақтардың жасалу ерекшелігіне көңіл аудар. Мақта. Теп. Ұқ. ________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ІІ деңгей 1. Мақал-мәтелдердегі асты сызылғандардың бәрі етіс жұрнақтары ма? Етіс жұрнақтары жалғанған сөздерді теріп жаз. 1. Еңбексіз өмір жоқ, Ауырсыз жеңіл жоқ. 2. Оңай олжа оңалтпас 3. Қарға қаңқылдаса, қысты шақырады. 3. Ұлы жол үйіңнің табалдырығынан басталады. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 2. Тек сабақты етістіктен жасалатын қай етістіктер? ________________________________________________________________________________________________________________________________ 3. Әрі ортақ етіс, әрі зат есім мағынасында қолданылатын он сөз ойлап жаз. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ІІІ деңгей "Әдеп пен талғам" тақырыбында шағын мәтін құрастыр. 1. Әдептілік-өзінің ісіне, сөзіне есеп бере білу. 2. Әдеп сақтау адамның қандай мінезін таныта алады? 3. Ашу- дұшпан осы сенің әдепті болуыңа кедергісін тигізе ме? 4. Талғаммен киіну әдептілікке жата ма? ЕСІҢЕ САҚТА! Іс-әрекет пен іс істеушінің арасындағы қарым-қатынасты білдіретін етістіктің түрі етіс деп аталады. Етістің төрт түрі бар: өздік етіс, өзгелік етіс, ырықсыз етіс, ортақ етіс. Өздік етістің жұрнақтары: -н, -ын, -ін. Өзгелік етіс жұрнақтары: -т,-дыр, -дір, -тыр, -тір, -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз, -ыр, -ір. Ортақ етіс жұрнақтары: -ыс, -іс, -с. Тест тапсырмалары 1. Өздік етіс болып тұрған сөзді тап. A. Жуын, киін B. Жудырды, оқытты C. Сөйлесті, қазысты D. Қойылды, сүртілді E. Кел, оқы 2. Өзгелік етіс болып тұрған сөзді белгіле. A. Келді, оқыды B. Оқыттыр, жазғыз C. Теріс, жинас D. Келер, бітірер E. Саған, сенімсіз 3. Ортақ етіс жұрнағы жалғанып тұрған сөзді тап. A. Сен оқы B. Оқытқыз, өсір C. Жазыс, тоқыс D. Жазылды, төгілді E. Берілді, жіберді 4. Ырықсыз етіс болып тұрған сөзді қорша А.Сара оқыды В.Төсек жиналды С.Ол келтірді Д. Біз түсіністік Е. Меруерт келді 5. Өздік етісті тап А. Үй салынды В. Егін орылды С. Жұмысты бітірт Д. Мен жуындым Е. Ол жуысты 6. Өзгелік етіс тіркесті тап А. Оқушыға санат В. Сабақ оқыды С. Оқылған сабақ Д. Сабағын оқыс Е. Сабағы оқылды | |
| Просмотров: 2094 | Загрузок: 99 | Комментарии: 1 | | |
Среда, 2024-12-04, 9:00 AM
Приветствую Вас Гость
Приветствую Вас Гость
Форма входа |
|---|
Категории раздела | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Социальные закладк |
|---|
Поиск |
|---|
Друзья сайта |
|---|
Теги |
|---|
Статистика |
|---|