Ән - күй аспаптары. Казахские музыкальные инструменты. Адырна. Қазақ халқының өте ерте заманынан келе жатқан көп ішекті аспаптарының бірі. Ежелгі заманында бұл аспапты аңшылар ұстаған. Садақ атып, жебе тартып, аң - құстарды аулаған. Әуелде адырна садақ пішінді болды. Кейін бұл аспапты бұғы, марал, арқар тұрпатты аңдардың тұлғасына ұқсастырып жасады. Әуелі ағаштан құрап шанақ, мүйіз жасалынып, шанақта асты - үсті терімен қапталады. Мүйізге жағалай құлақтар бекітіліп, ішектер байланады. Сөйтіп, аспапты екі тізенің үстіне қойып, оң қол, сол қол саусақтарымен іліп тартып ойнайды. Адырна – один из древних струнных инструментов казахского народа. В старину адырна использовалась охотниками в качестве тетивы лука. Первоначально имела форму лука. С течением времени вид его несколько изменился. Мастера, делавшие адырна, стали стилизовывать инструмент под рога зверей. Встречаются адырна в виде марала, оленя, архара и т.д. Изготавливается адырна в несколько этапов. В начале мастерят из дерева основу в виде того или иного зверя, затем шкурой того же зверя обтягивают основу. К рогам крепятся колышки, затем от них натягивают струны. ТАса таяқ. Сілку арқылы үн шығаратын көне музыкалық аспап. Ұзындығы 110- 130 см. Тұтас ағаштан арнайы қалыпта жасалады. Басы күрек тектес. Бас жағына түрлі темір сақиналардан сылдырмақтар тағылып, өрнектермен әшекейленеді. Аса таяқ өзіндік үнімен ерекшеленеді. Аспапты ырғап, шайқап ойнайды. Аса таяқ аспабын ертеде көбінесе бақсылар қолданған. Қазіргі кезде көне үлгілері қайта жасалып, ұрмалы музыкалық аспаптар тобына қосылды. Казахский музыкальный инструмент, существующий с времен далеких предков. Аса таяк очень часто использовали шаманы в своих ритуальных обрядах. Вырезают его из цельного дерева в виде лопаты. Головка аса таяк расписывается орнаментом, затем к ней крепятся погремушки, издающие специфические звуки при встряхивании. Аса таяк часто используются для аккомпанемента. Дауылпаз. Ұрып ойналатын музыкалық аспаптардың бірі. Халық тұрмысында кеңінен қолданған. Әсіресе, бұрынғы кезде, жауынгершілікте дабыл қағып, белгі беруүшін қолданған. Аспаптың жасалу құрылысы күрделі. Ол тұтас ағаштан ойылып жасалады. Бет шанағы терімен қапталады. Иыққа асып алу үшін қайыстан арнайы аспалы бау бекітіледі. Дауылпаз ағаш тоқпақпен ұру арқылы дыбысталады. Қазіргі кезде даулпаз аспабы көп фольклорлық ансамбільдерінде қолданады. Казахский ударный музыкальный инструмент. В старину он широко использовался батырами в походах для передачи сигнала. Изготавливается из цельного дерева. Функций дауылпаза те же, что и у барабана. Дауылпаз состоит из деревянной основы и крышки, на которую натягивают кожу. Дауылпаз широко используется в фольклорных ансамблях. техника игры на инструменте очень проста: на коленях устанавливают адырна и пальцами перебирают струны. Домбыра. Қазақ халқының арасында өте кең және ерте тараған, ғасырлар сырын сақтаған қос ішекті шертіп ойнайтын музыкалық аспап. Өзіне тән ерекшеліктері бар, ішекті, шертпелі аспаптар тобына жатады. Домбыра әр түрлі үлгіде тұтас ағаштан ойылып, немесе құрап жасалады. Мойнына он тоғыздан жиырма екі санына дейін пернелер байланады. Арнайы құлақ күйге келтіріледі. Домбыраның екі ішектісінен басқа да үш ішекті, қос жақты, кең шанақты, қуыс мойыны, шіңкілдек деп аталатын түрлері де бар. Дауысы майда, қоңыр, құлаққа жағымды. Домбыра – широко распространенный казахский музыкальный инструмент, относится к группе струнных. Вырезается она из цельного дерева или комбинированного дерева. Наиболее распространенный вид домбры – двухструнная, однако, существуют несколько разновидностей домбры – это трехструнная, двусторонняя, широко основная, звонкоголосая и с дуплистым грифом. Жетіген. Қазақ халқының өте ерте заманынан келе жатқан ішекті шертіпелі музыка аспабы. Аспап ағаштан құрастырылып жасалады. Құрылысы өте қарапайым. Жетіген аспабы талай жүздеген жылдар өтсе де, баяғы қарапайым күйінде. Жетілдірілген түрінде он үш ішек байланып, арнайы тиектер қойылады. Аспаптың үні өте нәзік, құлаққа жағымды. Ел арасында аспаптың шығуы жайында көптеген аңыздар айтылады. Сол бір аңыздың бірінде: өткен заманда өмір сүрген бір қарияның жеті баласынан айырылған қасіретті қайғысынан туындаған әуен - деседі. Бізге «жетіген» деген атау осылай жеткен. Қазіргі кезде жетіген көптеген ансамбільде ойналады, кеңінен насихатталып келеді. Жетиген - казахский струнный музыкальный инструмент, сохранивший свой первоначальный вид по сей день. Звучание инструмента довольно своеобразное. Строение его очень простое. В народе существует множество легенд о происхождении жетигена. В одной из них говорится о старце, у которого трагически погибли семь сыновей. В честь них убитый горем отец создал жетиген. Жетиген, в переводе с казахского, означает семиструнный. Однако, в последнее время встречаются жетигены с тринадцатью струнами. Желбуаз Үрмелелі аспаптар тобына жататын, ерте заманнан келе жатқан, ел көзіне еленбеген көне музыкалық аспап. Иленген мал терісінен жасалады. Сырт көрінісі меске ұқсас. Ауызын бекітіп тұратын тығыны болады. Әуен шығаратын екі сырнай түтікше бекітіледі. Мойынға асып алып жүруге ыңғайлап, қайыстан арнайы бау тағылады. Ұстап жүруге өте жеңіл. «Желбуаз» аспабын белгілі композитор Н. Тілендиев «Отырар сазы» оркестірінде қолданды. Один из древних, мало распространенных инструментов. Его относят к группе духовых инструментов. Желбуаз делают из выделанной шкуры козла, придавая форму бурдюка (ёмкость для кумыса. С двух сторон к нему крепятся трубочки, издающие звук. Желбуаз очень лёгкий, вешается на шею. Его звучание использовал Н. Тлендиев в составе оркестра «Отырар сазы». Қыл қобыз. Ерте заманынан келе жатқан қазақ халқының екі ішекті ысқышпен ойналатын музыкалық аспап. Өзінді жасырын сыры мол, адамның еркіне көне қоймайтын, күрделі аспап. Қобыз аспабының екі ішектісімен бірге - үш, төрт ішектілері және «нар қобыз», «жез қобыз» деп аталатын түрлері де бар. Қобызды ағаштан шауып немесе құрап жасайды. Беті жартылай терімен қапталады. Ол дыбыстың жаңғырып шығуы үшін керек. Ерте заманда қобызды тек бақсы - балгерлер ғана ұстаған. Халық аңызында қобыздың пайда болуы Қорқыт ата есімімен тығыз байлынысты екені де айтылады. Древний смычковый инструмент, хранящий в себе много тайн. Основу кыл кобыз вырезают из дерева. На верхнюю часть смычка натягивают кожу для более звонкого звука. В качестве струн используют конский волос. Встречаются несколько разновидностей кобыза: двух-, трёх-, четырех струнные, «нар кобыз», «жез кобыз». В старину кобыз использовали в основном шаманы и лекари. Происхождение кобыза тесно связано с именем Коркыт ата. Сақпан. Өзіндік үнімен ерекшеленетін сілкімелі қазақ халқының көне музкалық аспабының бірі. Ертеде үй тұрмысында, әсіресе мал шаруашылығында кеңінен қолданылған. Қойшылар көктемгі төл кезінде бұл аспаптың дыбысымен қой, қозы қайырған. Шаруалар егістікке қонған құстарды үркіту үшін де пайдаланған. Кейбір өнерпаздар сақпанмен өзінің әуенін сүйемелдеген. Сөйтіп, сақпан музыкалық аспап дәрежесіне көтерілді. Аспап жұқа тақтайшадан жасалады. Әуелі бірнеше тілшілерді дайындап, бір біріне қаттап бекітеді және сыртын өрнектермен әшекейлейді. Бұл аспап сілкіп ойналады. Народный музыкальный инструмент, имеющий своеобразное звучание. Его широко использовали в быту, особенно в сельском хозяйстве и животноводстве. Пастухи во время весеннего приплода при помощи сакпан сгоняли ягнят в отары, а сельчане отпугивали птиц от посевов. Некоторые использовали его в качестве аккомпанемента, таким образом, он поднялся до уровня музыкального инструмента. Сакпан имеет вид трещотки. Делают его из нескольких деревянных дощечек. Наружную часть украшают орнаментом. Шаң қобыз. Бітімі бөлек, ойналуы ерекше қазақ халқының көне музыкалық аспабы. Үні құлаққа жағымды, адам дауысына жақын. Аспапта ойнау еркін мен тістің арасындағы қуысқа тікелей байлынысты. Ойнау кезінде орындаушы оң қолымен тілшенің ұшын шалып отырып, шапшаңдата дыбыстайды. Дыбысы тілшені қозғалысқа келтіргенде шығады. Аспапта жеке ән - күй орындап қана қоймай, басқа да көне аспаптармен бірге халық әуендерін сүйемелдеуге болады. Шаң қобыз аспабының құрылысы қарапайым, жұқа тақтайшадан жасалады. Один из древних музыкальных инструментов, имеющий необычное строение. Его звук напоминает человеческий голос. Во время игры исполнитель зубами, языком и правой рукой извлекает мелодию из инструмента. Шан кобыз изготавливают из тонких дощечек. Қоңырау. Қазақ халқаның ертеден келе жатқан сылдырмақты музыкалық аспаптардың бірі. Қоңырау дыбыфсы сыңғырлап шығатын метадардан әр түрлі көлемде жасалады. Сырт көрінісі шар тәрізді, іші қуыс, ортасында тілшесі болады. Аспаптың жеті музыкалық дыбысы қатары бар. Ертеде үй тұрмысында, малшылар арасында көп қолданылған. Далада бос жайылып жүрген малдың мойынына қоңырау таққан, өйткені қасқыр металдан шыққан дыбыстан қатты қорқады. Қоңырауды сол сияқты мектепте де қолданады. Бұл аспап арнайы кішкене балғашамен ұру арқылы дыбысталады. Колокольчики- музыкальный инструмент. На деревянную основу крепятся колокольчики разного размера. В старину колокольчики использовали пастухи, отпугивая ими волков. Амплитуда звука имеет семь музыкальных тонов. Ученый Болат Сарыбаев, собиравши музыкальные инструменты, широко исппользовал колокольчики вместе с другими народными инструментами.
|