Курмангожина Е.Е.

Казахский язык
Тема: Табиғатты қорғау – азаматтық парыз.
Интегрированный открытый урок (казахский язык и биология), 9 класс

Первая гимназия
г: Петропавловск. 2011 г.

Сабақтың тақырыбы: Табиғатты қорғау – азаматтық парыз.
Сабақтың мақсаты:
«Экология» модулі бойынша алған білімдерін тиянақтау; топтармен жұмысты ұйымдастыру; етістіктен өткенді қайталау.
Міндеттері:
1) оқушылардың ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту, ауыз екі сөйлеу дағдыларын қалыптастыру.
2) табиғатты аялап, оның байлықтарын сақтауға тәрбиелеу.
Сабақтың типі: интеграциялық сабақ
Сабақтың түрі: қайталау сабағы
Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, әңгімелеу, іздену,
салыстыру
Пәндік технология: жобалау әдісі

Сабақтың барысы.
1. Ұйымдастыру кезеңі.
Амандасу.
- Сәлеметсіңдер ме, балалар! Бүгінгі біздің қазақ тілі сабағымыз ерекше өтеді. Өздерің көріп тұрғандай, бұл сабағымыз бүгін құрметті сіздердің биология пәні мұғалімі Татьяна Алексеевнамен бірге өткізіледі. (Мұғалім амандасады)
- Қайырлы таң, балалар!
- Балалар, қазір тақтаға назар аударыңдар. (Қазақстанның табиғаты туралы бейнетаспаны қосу)
интерактивтік тақтада слайд, 4 суреттер:
1-суретте жазу: Бір түп ағаш кессең, екі түп ағаш отырғыз.
2-суретте жазу: Су – тіршілік көзі.
3-суретте жазу: Жер-ана жыламасын.
4-суретте жазу: Алатаудың баурында.

- Осы бейнетаспадан не көрдіңдер? (Оқушылар жауабы)
- Қалай ойлайсыңдар, балалар, мен сендерге бұл бейнетаспаны не үшін көрсеттім?
- 1 оқушы (меніңше, бүгінгі сабақта біз табиғат туралы әңгімелесеміз).
- Дұрыс, .... бүгінгі сабағымызда біз табиғат туралы әңгімелеп, экологиялық мәселелерді көтеріп, әр түрлі тапсырмаларды орындап, бар білгенімізді ортаға саламыз.
Яғни, бүгінгі қорытынды сабағымызды экология пәні тұрғысынан да қарастырамыз.
Сонымен, бүгінгі сабағымыздың ойқазығы: (слайдта жазылған)

Табиғат барлық тіршілік атауларының құтты қоныс мекені, алтын ұя, тал бесігі. Табиғат – ананың ұшан теңіз мейірімі.

Т.А. сөзі.
- Енді дайын болсаңдар ойынды бастайық!
Алдарында сұрақтар жасырылған ұяшықтар. Ұяшықтарды таңдап, сұрағын оқып жауап берейік. «Мерген» ойыны.

1 сұрақ – Экология дегеніміз не?

Жауап: Экология – грек. тілінен енген термин. «Эйкос» – бұл «үй»,
«логос» – бұл «ғылым» деген мағынаны білдіреді. Бұл организмдермен қоршаған ортаның байланысын зерттейтін ғылым.
2 сұрақ: Что такое экологические факторы?
На какие группы они подразделяются?
Жауап: ... орысша беріледі.
3 сұрақ: Чем отличается заповедник от заказника?
Жауап: ... орысша беріледі.
4 сұрақ: Табиғи сабақ дегеніміз не? Қазақстанның табиғи саябақтарын атап шығыңыз.
Жауап: Адамның демалу мақсатында пайдаланатын табиғи және мәдени жер телімі.
Қазақстанда Баянауыл табиғи саябағы, Іле-Алатау табиғи саябағы, Алтын-Эмель табиғи саябағы, «Көкшетау» табиғи саябағы, Қарқаралы табиғи саябағы, Бурабай табиғи саябағы, Катон-қарағай табиғи саябағы, Шарын табиғи саябағы.
5 сұрақ: Как приспособлены рыбы к водной среде обитания? слайд
Жауап: ... орысша беріледі.
6 сұрақ – Агроценоз дегеніміз не? Мысал келтіріңіз. слайд
Жауап: Агроценоз – бұл адам жасаған табиғи қауымдастық ... .
7 сұрақ: На какой картинке изображены продуценты, консументы, редуценты? слайд
Жауап: ... орысша беріледі.
8 сұрақ: Табиғи ескерткіштер дегеніміз не? Солтүстік Қазақстанда орналасқан табиғи ескерткіштерін атап шығыңыз. слайд
Жауап: Табиғи ескерткіштер – бұл жанды немесе жансыз табиғатта сирек
кездесетін объектілері орналасқан табиғи аймақ. Біздің Солтүстік
Қазақстанда: «Жаңажол»
«Серебряный бор»
«Сосновый бор»
„Орлиная гора“жартасы мен бұлақтың көзі»
„Имантау“ көлі.

2 тапсырма. Мәтінмен жұмыс.

Т.А. – Помогите ученому П.И.Биосферному узнать о зонах экологического бедствия нашей республики. Ему нужно помочь разобраться что это за зоны экологического бедствия на казахском языке. Переведите тексты и выполните грамматические задания.
(әр топқа жетондар мен мәтіндер беріледі)
- Балалар, сендерге мәтіндер ішіндегі сөйлемдерді түрлі-түсті жетондар арқылы аударасыңдар. Кімге қандай түсті жетон келсе, сол түске сәйкес келген сөйлемді аударады.
Тапсырмаға 5 мин. уақыт беріледі. (Мұзарттың «Үш қоңыр» әні қойылады)

1 топқа
В1 Кеспе
Арал теңізі
Аралға құятын ірі өзендер – Әмурдария мен Сырдария.
Қазіргі кезде Арал теңізі екі су айдынына – Үлкен және Кіші теңізге бөлінген. Теңіз табанынан атмосфераға 200 млн. Тоннаға дейін тұзды шаң-тозаң ұшады. Теңіз тартылуынан теңдесі жоқ Барсакелмес қорығы жойылды. Бұл өзгерістер сол аймақ тұрғындарының денсаулығына кері әсерін тигізді.

1 тапсырма (Мәтін ішіндегі сөйлемдерді берілген түрлі-түсті жетондар арқылы аудару.
- Кімнің қолына қандай түсті жетон түссе, сол түске сәйкес келген сөйлемді аударады.

В+1 Кеспе

2 грамматикалық тапсырма: (Мәтін ішіндегі етістіктерді теріп жазып, сөз құрамына қарай талдау)

Бөлінген, ұшады, жойылды, тигізді. (тақтада 1 оқушы)
_____________________________________________________________________________________

2 топқа Мәтінмен жұмыс

В1 Кеспе

Балқаш көлі

Балқаш көлі алабында да күрделі экологиялық жағдай қалыптасып отыр.
1970 жылы Балқашқа құятын Іле өзенінде Қапшағай бөгені мен су электр станциясының салынуы Іле-Балқаш су шаруашылығы кешенінде бетбұрыс кезең болды.Соның салдарынан Іле – Балқаш алабындағы экологиялық жағдайлар өзгере бастады. Онда тіршілік ететін жануарлар дүниесіне (ондатра, балық, т.б.), ауыл шаруашылығына көп зиян келді. Болжау бойынша, XXI ғасырдың басында көлдің батыс бөлігі кеуіп, шығысы тұзды шалшыққа айналуы мүмкін.

1 тапсырма (Мәтін ішіндегі сөйлемдерді берілген түрлі-түсті жетондар
арқылы аудару. Кімнің қолына қандай түсті жетон түссе, сол түске сәйкес келген сөйлемді аударады).

В+1 Кеспе

2 грамматикалық тапсырма (Мәтін ішіндегі көмекші етістіктерін тауып, түрлерін анықтау)
Қалыптасып отыр, өзгере бастады, айналуы мүмкін.
________________________________________________________________________________________

3 топқа Мәтінмен жұмыс

В1 Кеспе
Семей полигоны
Семей ядролық полигонында да экологиялық апатты аймақ қалыптасып отыр.1948-1964 жылдар аралығында Семей полигонында жер бетінде ядролық сынақтар жүргізілді, ал 1964-1989 жылдар аралығында жер асты сынақтары жүргізілді.
1988 жылы бқл полигонды жабу үшін ұйымдасқан қозғалыс белгілі ақын, қоғам қайраткері Олжас Сүлейменов басқаратын «Невада-Семей» қозғалысына айналды.Ақырғы сынақ күні -19 қазан 1989 жыл. Бұл планета деңгейіндегі маңызды мәселе.

1 тапсырма (Мәтін ішіндегі сөйлемдерді берілген түрлі-түсті жетондар арқылы аудару. Кімнің қолына қандай түсті жетон түссе, сол түске сәйкес келген сөйлемді аударады).

В+1 Кеспе

2 грамматикалық тапсырма (Мәтін ішіндегі белгіленген сөздердің синонимдерін табу).
Апатты-қауіпті
Аймақ-өңір
Жүргізілді- өткізілді
Белгілі-атақты
Ақырғы-соңғы
(Аударады 1 мин. Содан кейін оқиды тізбек бойынша айтады.

Грамматикалық тапсырмаға 2 мин. уақыт беріледі. Содан кейін 2 бала 2 топтан тақтаға шығып жазады.)

Сөз құрамына қарай талдау Көмекші етістіктерін түрлеріне қарай ажырату
Бөлінген, ұшады, жойылды, тигізді Қалыптасып отыр, өзгере бастады, айналуы мүмкін.

3 тапсырма
Татьяна Алексеевна тапсырма береді.
Мәселелер:
1 топ.
Сендер экологиялық болжамдардың Халықаралық Орталығының қызметкерлерісіңдер. Жуырда сендердің орталықтарын автокөліктердің өсуіне байланысты жылдар бойы бақылаған, атмосферадағы көмірқышқыл газдың өсу деңгейінің нәтижелерін алды. Сендердің баяндамаларыңды жаңалық деп айтуға болмайды, дегенмен Голландия және Дания деген сияқты елдерінде қорқыныш тудырылды. Сендер оларды жақсы түсінесіңдер, өйткені....
2 топ.
Сендер-фермерсіңдер. Сендерге пайдалануға құнарсыз жерлер берілді.Оның үстіне, әрбір жер телімінен жылына 2 реттен өнім алынды. Зертеу жұмыстары нәтижесінде топырақ құнарлығының әлсіздігі айқындалды.
Ғалымдар бұл жерлерді 3-4 жылға дейін қозғамауға ұсыныс берді. Неге десеңіздер, одан кейін олардың жеміс беруі жақсарады.
Сендердің біреулерің айтқан болатынсың, заттардың айналысқа түсуі туралы оқып, білемін деп. Яғни, өсімдіктер топырақ құнарлығынан алғандарын ғана тек қайтарып бере алады, ал егер топырақ құнарлығы әлсіз болса, одан ештене ала алмайсың. Бұл жерге көмектеспейді, химиялық тыңайтқыштарды қосу керек, бірақ бұл ауыл шаруашылығының өнімінің сапалылығына әсер етеді. Аграрлықтың айтқанын жақтаңыз немесе даттаңыз.
3 топ.
Орманшылар. Сендердің ормандарыңда ағаштар түгелімен кесіліп жатыр. Оның арты неге әкелетінің білесіңдер ме?
(жауап орысша беріледі)

4 тапсырма
Табиғатта болған кездегі тәртіп ережелері (тақтада жазылады)
Балалар, туған жердің табиғатынсыз біздің рухымыз биік болмайды. Сондықтан да, туған жеріміздің табиғатын аялап, сақтауымыз қажет. Дәл қазір әр топ ойластырып, өздерінің табиғатта болған кездегі тәртіп ережелерін құрастырып, тақтада жазып көрсетеді.
Ережелер:
Қоқыс тастамау
От жағып тастап кетпеу
Табиғатта тыныштық сақтау

5. Үй тапсырмасы:
В. Ережені қайталау «Көмекші етістіктер»
В+ «Арал тағдыры – адам тағдыры» тақырыбына 5 сөйлем.
В+ + Бір сөйлемге синтаксистік талдау жасау.
В+1 «Семей полигоны» тақырыбына сұхбат құрастыру.
В1 Мәтін мазмұндау.

6. Бағалау