Коллеги - педагогический журнал Казахстана
Учительские университеты
| Главная » Статьи » В помощь учителю » Казахский язык и литература |
Билингвизм Қазақстандағы этниқалық қарым –қатынастың үйлесімдік шарты
| Тіл, діл, рух-ұлттың қаны, жаны, тамыры. Осы үш байлығын уысынан шығармайтын, үш ұлы болымсының бүтіндігін ойлайтын халық-нағыз ұлы халық. Ал, Кеңес құзырындағы 70 жыл жүзінде біз бір ғана ұлтты «ұлы халық» деп мойындадық. Өзімізді өзіміз «ұлт», «ел», «халық» атауға қорынған құлшылық сезім, құлдық сана құрсауынан арылсақ, тәуелсіздік тұсында ғана мысқалдап арыла бастадық. «Ұлы халықпыз», «ақын халықпыз» «батыр халықпыз» деп екпіндей сөйлегенде ешкім аузымызды жаппайтын дәрежеге жеттік. Тәуелсіздік-қасиетті сөз, кез келген халықтың жоғалтып тапқан аңсары да, тағдырдан күткен асыл сыйы да осы. Cондықтан біздер сол ерікті бұғаулап еңсені езген. Одақты жойған адамдардың есімін ардақтап еске алатын боламыз әлі. Тіл мәртебесі де тәуелсіздік сияқты әр халақтың еншісіне тиер, елдігіне сепесер қасиетті нәрсе. Тек ол адамдарды шағыстыратын емес, табыстыратын құралға айналса ғой. Шыны керек біздер, бір щанырақтың астында түтін түтетіп отырғанымызбен, бір-біріміздің мұң-мұқтажымызды, жай ахуалымызды біле бермейміз, тіл білігінің де нашарлығы кейбір түсініспеушіліктерге жол ашатын шығар. Қазақстанда орыс тіліне ешқандай қауіп жоқ. Оның өзінің қоғамның барлық салаларында орын бар, орыс тілінде сөйлейтін өз халқы бар. Бұрынбасымдылығын басқа мемлекетте толық сақтап қаламын деуі ешқандай заңдылыққа да, әділеттілікке де жатпайды. Бірақ та Қазақстан орыс тілінен ат құйрығын кесісіп кетейін деп те жатқан жоқ. Орыс мектептері, орыс басылымдары, орыс тілді жоғары білім салалары ұзақ жылдар сақталады. Ресей-Қазақстанның стратегиялық одақтасы. Сондықтан орыс тілін қудалау саясаты ешуақытта жүргізілмейді. Мәселе екі тіл арасындағы теңсіздікті жойып, мемлекеттік тілдің орыс тілінің дәрежесіне көтерілуіне келіп тірелеуі. Алдағы 15-20 жылда осы істі шеше алсақ, қазақ тілін дағдарыстан шығарып, даму жолыны түсірдік деп есептеуге болады. Қазақ тілі өзінің қолдану аяларының деңгейі жағынан орыс тілімен теңескен жағдайда тіліміз толыққанды тілдер қатарына қосылады. Орыс тілі-заң қорғамса да өлмейтін, дами беретін әлемдік бес тілдің біреуі. Орыс ұлтымен қоса қазақ ұлтының 80 пайыздан астамы орыс тілін меңгерген. Бұл үрдіс тоқталмайды. Қазақ халқы өзінің ана тілімен қоса орыс тілін меңгеріп, қос тілді болып үйренген.Қазақстанның ашық қоғам орнатуы, оның жаһандану үрдістерін қабылдауы қазақ тіліне қосымша қиындықтар әкелді. Бұл құбылыс орыс тілінен басқа да тілдерін елге белсенде енуін тудыруда. Қазақстан халқы үшін ағылшын тілінің маңызы тіптен артып тұрған сияқты. Басқарушы элита қостілділік мәселесін шешілген мәселе деп есептеп, үштілділік мәселесін күн тәртібіне қойып отыр. Ағылшын тілінің Қазақстандағы рөлінің қүшейе түсуі қазақ тілінің мемлекеттік статусын іске асыру мәселесін одан армен маңызды ете түсуде. Алдағы жиындарда қазақ тілі елдегі шешуші үш тілдің қатарында бәсекеге түспек . Мәселе, туған елінде қазақ тілінің орыс және ағылшын тілдерінен қалып қоймауына келіп тіреліп отыр. Сонымен мемлекеттік тілдің толыққанды мемлекеттік тіл болуына екі обьективті процесс бөгет болуда. Біріншісі-қазақ қоғамына етене сіңісті болып кеткен орыс тілі, екіншісі-әлемдік жаһандану тілі болып отырған ағылшын тілі. Ағылшын тілінің елге кіруінің белсенді кезеңі жаңа басталғандықтан, бұл топ қазақ тіліне орыс тілінің дәрежесіндегідей қауып төндіріп отырған жоқ. Қазақ этносы мен қазақ тілі осы екеуімен де құтыла алмайды. Екі тілді де қабылдап, олармен біте қайнасып, қатарласып өмірсүруге мәжбүрлік -объективті шындық. Мәселе, осындай күрделе ахуалда қазақ тілін сақтау, дамыту, өз елінде орыс, ағылшын тілдерімен тең тұру. Мысал келтірейік пе-мінеки. Балалардың көпшілігі қазір тіл үйренуді-қазақ тілін болсын, орыс тілін болсын, ағылшын тілін болсын-балабақшадан бастайды. Олар, мәселен, Мәскеу желісі бойынша «Майя-ара» мультфилмін тамашалап отырып, екі тілді қатар тыңдайды-мұнда орысша аударма ағылшын тіліндегі тексімен қатар беріледі, сөйтіп, балалар фильмнің қызықты мазмұнын қадағалай отырып, қоса қабат әр сөздін аудармасын да игереді. Қазақстанда тұратын әрбір қазақ тілін міндетті түрде игеруге тиіс; мектеп пен институтта оқып-үйренудің жөні тіптен жөні тіптен бөлек, мемлекеттік тілді тек заңды орындау үшін емен, жергілікті халыққа құрмет ретінде, сондай-ақ өзіңнын жалпы мәдениетің үшін, дүниетанымыңды кеңейту, жұмысыңның табысты болуы, қызмет сатысымен ілгерілеуің үшін оқып-үйрену қажет, қай тұрғыда болмасын мұндай қадам оң нәтиже береді. Адамдардың бәрі бірдей періште емес, әсіресе қазыр көп ұлтты ұжымдарда тіл төңірегінде түсініспеушіліктер мен алауыздықтардың туып жатуы әбден мүмкін, өзара бүкпесіз де сабырлы, салиқалы әңгіме орына адамдар ушықтыру жолына түсіп, күннен-күнге жағдайды шиеленістірген жерде созылмалы сипатқа ие болуы мүмкін, мұндайларға өздерінен басқа ешкім көмектесе алмайды. Менің ұстаздық етудегі басты мақсатым-ана тілінің қадірін шәкірттердің жүрегіне жеткізе отырып, шет тілінің қасиетін түсіндіру. Мақсатымның орындалуы үшін Елбасының 2001 жылы 7 ақпандағы №550 жарлығымен бекітілген «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын» басшылыққа алдым. «Білім туралы» Заңның 5 бабында мемлекеттік тіл-қазақ тілін терең оқутуды қолға алу туралы сөз болған. Сонымен қатар орыс тілін және бір шет ел тілін оқытып-үйрету қамтамасыз елілуі тиіс деп аталып көрсетілген. Осыған орай қыркүйек айында мектебімізде «Тілдер фестивалін» атап өту дәстүрге айналған. Айлық барысында оқушылар қазақ және орыс тілімен қатар шет тілінде әдеби шаралар өткізеді. Мұндай сабақтарды оқушылардың өздері дайындайды. Олардың өз қалауы бойынша жеке жұмыс істеуге деген ынтасы қуантады. Өздеріне деген сенім-оқушыны қанаттандырады. Тіл-халықпен бірге өмір сүріп дамиды. Әр халықтың тілі-оның бақыты, тірегі. Ана тілін құрметтеген жас өрен, өзге ұлттың тілін білуге ұмтылады. Мәселен,оларды неміс,ағылшын халқының дәстүрі, балаларының жақсы көретін ісі, айналасатын шаруасы қызықтырады. Мен де оларға қазақ пен орыс, ағылшын халықтырының салт-дәстүрі мен ұлттық рәсімдерінің арасындағы сәйкестіктердің ара жігін ажыратып бергенімде, тіпті сабаққа зауқы болмай отырған бала жауап беруге араласып кеткенін байқамай қалады. Ана тілін жетік білген шәкірт, шет тілін де жақсы меңгеріп кетеді. Сондықтын, менің ойымша баланың тілдерді жетік білуіне жағдай жасау қажет. Бұған ең алдымен ұстаз, ата-ана мүдделі. Оқушылардың өз бетінше ізденуге, әр қырық бес минөтте алған білімін одан әрі дамытуы үшін сабақтан тыс шаралар, үйірмелер жұмыс істейді. «Тіл-татулық тірегі» фестивалі осының айғағы іспетті. «Аталар сөзі-даналық көзі» тақырыбындағы тәрбие сағатында атадан қалған асыл сөздердің мәніне өмірден мысал келтіріліп, мән-мағынасын оқушылардың өздері түсіндіреді. Бала оқытып келе жатқан жиырма жылдың ішінде атап өткендерім ұстаздық өмірімнің бір көрінісі ғана. Елбасымыздың міндет етіп қойған бәсекеге қабілетті мемелекет құруда жас ұрпақ тәрбиелеу-жалықпаған еңбекті, төзімділікті, балаға білім беруге деген құштарықты талап етеді. Қолданылған әдебиеттер тізімі: 1 «Ана тілі» газеті 2006жыл. №14 2 «Жалын» журналы 2005жыл. №6 3 «Егемен Қазақстан» газеті 2006жыл. 13 қантар 4 «Егемен Қазақстан» газеті 2006жыл. 3 маусым 5 «Ана тілі» газеті 2004жыл 22 сәуір 6 Ш. Айтманов және М.Шаханов «Шығыс жұлдыздары» Алматы «Атамұра» 7 Н. Оралбаева «Практикалық қазақ тілі» Алматы «Ана тілі» 1993 жыл 8 Б.Шалабаев «Тіл-күре тамыр» Алматы «Ана тілі» 1991 жыл | |
| Просмотров: 2705 | |
Четверг, 2024-12-19, 6:07 AM
Приветствую Вас Гость
Приветствую Вас Гость
Форма входа |
|---|
Социальные закладк |
|---|
Поиск |
|---|
Друзья сайта |
|---|
Теги |
|---|
Статистика |
|---|