Кәсіптік лицейлерде көбінесе тұрмыстық жағдайы нашар, ата-аналары ішімдікке үйір отбасынан шыққан, 16-19 жас аралығындағы балалар оқиды. Осы жас аралығындағы оқушылардың субъект ретінде дамуы қалыптасады. Психологияда бұл даму кезеңін жастық шаққа өту дағдырысы деп атайды. Дәл осы кезеңде жасөспірімдерде ересектермен қарым-ққатынасқа түсу қажеттілігі пайда болып, қарама-қарсы жыныстағылармен өзара қатынас орнатып, махаббат, достық туралы тақырыптар қызықтырады. Жасөспірімдер өздерін толғандырып жүрген мәселелерге байланысты, ересектер оларға түсіністікпен қарап, қолдау көрсеткенде, олар өз сұрақтарына жауап ала алады. Егер жасөспірімдер ересектердің жұмыс бастылығымен немқұрайлығы салдарынан өз сұрақтарына жауап ала алмаса, оларда ата-аналары мен педагогтарға, құрбылас достарына деген түсінбеушілік пайда болып, үйден қашу, сабаққа бармау т.б. іс-әрекеттерге барады. Өздерінің осындай қылықтарымен үлкендердің назарын өздеріне аударады.
Өзін-өзі тану сабағы балаларды өнегелікке, әсемдікті сезінуге, өзін ғана емес, басқаларды да құрметтеуге, өмірді бағалауға үйретеді. Сабақтың жақсы өтуі негізінен оқытушы мен оқушының дайындығына байланысты. Аталған пәнді өткізуде психологиялық дайындықты, жаттандылықтан гөрі жаңа тәсілдерді қолдануы қажет етеді.
Өзін-өзі тану сабағын өткізудің негізгі критериясы – демократиялық стиль, яғни оқытушы мен оқушы арасындағы алшақтық жоқ, балалар мұғалімді досындай қабылдап, ойларын ашық айтады.
- тыңдай білу, яғни оқытушы оқушы жауап берерде оның ойын бөлмеу аяғына дейін толықтай тыңдайды.
Өзін -өзі тану сабағының алғашқы күндері оқушылар жаңа пәнді жатсына қабылдап, томаға-тұйық қалыпта болады. Басқа пәндерде мұғалім жаңа материалды алдымен өзі түсіндіретіндіктен, бұл жерде оқушылар тез арада ашыла қоймайды. Осы себепті оқытушы оқушылардың жаңа сабақ түрін қабылдамағандықтан, олардың тарапынан наразылыққа тап болады. Бірақ та біртіндеп оқушылар әдеттен тыс ұйымдастырылған сабаққа үйрене бастайды, оқу үрдісіне қызыға қатысып, белсенділік танытады.
Өзін-өзі тану сабағында балалар ашыла түсіп, көп өзгеріске түседі. Мысалы, тұйық тәртібі нашар, өздеріне төмен баға беретін өзін төмен санайтын оқушылар өздерін басқа жағынан көрсете бастайды, сол сияқты шапшаң, қозғалғыш балаларда өзгеріске түседі. Осылайша балалар өздеріне нық сеніммен қарайтын, батыл бола бастайды.
Тәртібі нашар оқушылар өздерін ұстамды, жұмысқа қабілетті, тыңдай білетін жағынан көрсете түседі.
Өздерін қызықтырады тақырыптарда, жоғары белсенділіктерін байқауға болады. Жас ерекшеліктеріне (16-дан 19 жас) байланысты оларды махаббат, достық, гендерлік(жыныстық) қатынас, отбасы, болашақ, мінез және жеке тұлға туралы тақырыптар қызықтырады. Оқушылар шығармашылық тапсырмаларды, психологиялық ойындарға, бой жазуларға, көріністерге белсене қатысады.
Бұл пән педагог-психолог мамандарға оқушылардың психикалық жағынан дамуы мен сезімі, топтағы психологиялық жағдайды анықтауға көп септігін тигізеді.
Өзін-өзі тану сабағының мұғалімі үшін, балалардың сабаққа қызығушылықпен қатысып, өздерінің ойларымен бөліскені бір-біріне кеңес беріп, топтағы достарын тыңдай отырып, қолдау көрсеткендері үлкен мәртебе. Оқушыларды жақсы түсіну үшін, олармен тең дәрежеде болып, кез-келген тақырыптағы қойған сұрақтарына қашқақтамай, толық жауап беру керек. Сонда ғана оқытушы мен оқушы арасында сенімді байланыс орнайды. Бір сәт өзінің оқытушы екеніңді ұмытып, оқушы үшін оның жан досы бола білу қажет. Сонда ғана екіжақты түсіністік болып, сабақ өз дәрежесінде өтеді.

Уроки самопознания в профессиональном лицее

В Профессиональных лицеях обычно учатся дети из социально неблагополучных семей, большинство родителей злоупотребляют алкогольными напитками, материальный достаток некоторых ниже среднего.
Возраст учащихся составляет от 16 до 19 лет. В этот период происходит становление учащихся как субъекта собственного развития. В психологии этот возраст отмечают как кризис перехода к юности. Именно в этом возрасте у ребят возникает потребность в неформальном, доверительном общении со взрослыми; установлении взаимоотношений с лицами противоположного пола, в любви, дружбе.
Юноши и девушки нуждаются в общении с близкими взрослыми, в их помощи, поддержке, сочувствии. Но эффективное взаимодействие возможно только в условиях сотрудничества на основе взаимопонимания. Ведь смысл доверительного общения со взрослыми для ребят состоит в возможности найти понимание своих проблем и помощь в их решении.
Но, когда юноши и девушки не получают того самого общения в силу занятости взрослых бытовыми проблемами и самими собой…Конечно, здесь и начинаются все проблемы юности: конфликты с родителями, педагогами, сверстниками, проявляющаяся в демонстративном, асоциальном поведении, побегах из дома, прогулах занятий и т.п. Тем самым подростки привлекают к себе внимание взрослых.
Уроки самопознания учат детей нравственности, прививают эстетические чувства, эмпатию, любовь и уважение не только к себе, но и к окружающим, учат ценить жизнь.
Успех проведения урока во многом зависит от подготовленности учителя и учащихся. Нестандартная форма проведения данного предмета требует психологической готовности, настроя учащихся и педагога. Преподавая данный предмет, лучше отойти от принятых стандартных методов преподавания, перейти на новый уровень.
Главными критериями преподавания самопознания являются:
- демократический стиль (когда преподаватель и учащиеся находятся на равных, происходит хорошее усвоение материала, снимаются все барьеры, возникающие между учителем и учащимися, ребята постепенно раскрываются, воспринимая учителя как друга, союзника);
- умение слушать (несмотря на временные ограничения преподаватель дает учащимся выговориться, слушает их до конца, не вмешивается, когда учащийся отвечает).
На первые уроки самопознания ребята приходят зажатые, закрытые, не хотят воспринимать новый предмет. Привыкшие к тому, что на других дисциплинах учителя сами излагают новый материал, учащиеся раскрываются с трудом. Здесь преподаватель самопознания сталкивается с первым барьером – это протест, отказ принимать учащимися новой формы работы. Но из урока в урок ребята привыкают к необычной организации урока, с интересом включаются в учебный процесс и из пассивного состояния переходят в активное.
На самопознании можно наблюдать как на глазах дети меняются, начинают постепенно раскрываться. Например, учащиеся с неадекватной самооценкой низкой или завышенной, замкнутые, с нарушением поведения, или же наоборот, гиперактивные – показывают себя с другой стороны. Такие дети становятся более уверенными в себе, решительными, оптимистичными. А учащиеся с нарушением поведения показывают свою сдержанность, толерантность, работоспособность, умение слушать. Высокая активность наблюдается на уроках, где темы им наиболее близки и интересны. Учитывая возрастные границы контингента (от 16 до 19 лет), становится ясно, что большим успехом пользуются темы любви, дружбы, гендерных отношений, семьи, будущего, толерантности, характера и личности человека. Учащиеся с удовольствием выполняют творческие задания, психодиагностические методики, с большим интересом принимают участие в психологических играх, разминках, инсценировках. Данный предмет очень помогает педагогам-психологам, т.к. можно отслеживать психическое здоровье учащихся, их эмоциональное состояние, а также психологический климат в группе.
Самая большая награда для учителя самопознания – это когда ребята с удовольствием приходят на уроки, делятся своими переживаниями, мнениями, приводят примеры из своей жизни, дают друг другу советы, внимательно слушают товарищей по группе, сопереживают, сочувствуют, относятся с пониманием и поддержкой друг к другу. Для того, чтобы достичь полного взаимопонимания с воспитанниками, иногда приходится разговаривать на их языке, применяя сленг. Чтобы уроки самопознания проходили в теплой, доверительной обстановке, необходимо придерживаться основного правила – отвечать на любые вопросы учащихся, несмотря на то, касаются ли они темы урока или нет. Лучше забыть ненадолго о том, что вы преподаватель и стать для них просто другом. Только так можно придти к сотрудничеству в условиях взаимопонимания и доверия.